Fragment rękopisu "Bogurodzicy" z 1408 r. przechowywany w Bibliotece Jagiellońskiej.
Rękopis "Bogurodzicy" z połowy XV wieku - jeden z trzech najstarszych zapisów tej pieśni - będzie można oglądać w sobotę w warszawskim Pałacu Rzeczpospolitej podczas pokazu z serii "Pierwsze/Najstarsze" organizowanego przez Bibliotekę Narodową.
"Bogurodzica" tradycyjnie uważana jest za pierwszy polski hymn narodowy, otwiera jednocześnie historię polskiej literatury. To najstarszy zachowany w całości spójny tekst w języku polskim.
"Bogurodzica" określana była przez Jana Długosza mianem carmen patrium (pieśń ojczysta). Śpiewana w ważnych dla wspólnoty narodowej momentach – przed najważniejszymi bitwami, w trakcie obrzędów koronacyjnych czy podczas podniosłych uroczystości kościelnych, pełniła przez wieki funkcję hymnu narodowego. W takiej postaci wprowadzona została także do kultury popularnej – najpierw przez Henryka Sienkiewicza w "Krzyżakach", gdzie rycerstwo polskie śpiewa ją przed bitwą pod Grunwaldem, a następnie w ekranizacji powieści w reżyserii Aleksandra Forda.
Nie mamy jednak pewności czy rzeczywiście w 1410 roku polscy, litewscy i ruscy żołnierze zaintonowali wersy "Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja" – badacze bowiem nie do końca ufają takiej interpretacji przekazu Długosza. Niewątpliwie polskie wojska śpiewały "Bogurodzicę" przed niektórymi innymi ważnymi bitwami w ciągu XV wieku. Prawdopodobnie rodowód tej pieśni nie jest jednak militarny. Uczeni przekonują, że powstanie "Bogurodzicy" związane jest z tzw. tropowaniem. Starożytny i rozwijany w średniowieczu gatunek tropu polegał na poszerzaniu tekstowymi i muzycznymi wstawkami krótkich fraz, jak na przykład w tym wypadku intonowanego w liturgii "Kyrie eleison".
Pierwotna, tzw. archaiczna część pieśni to dwie pierwsze strofy, których autorstwo w średniowieczu przypisywane było św. Wojciechowi. Współczesne badania wskazują jednak, że pochodzą one raczej z XIII w., a kolejne zwrotki są jeszcze późniejsze.
"Bogurodzica" zachowała się w wielu wersjach, zwanych redakcjami. Dwie najstarsze z nich – przechowywane dziś w Krakowie – pochodzą z samego początku XV wieku i zawierają kolejno 2 i 13 zwrotek. Tzw. przekaz warszawski, którego rękopis z drugiej połowy XV stulecia znajduje się obecnie w zbiorach Biblioteki Narodowej, liczy już 19 strof. To właśnie ten rękopis prezentowany będzie na wystawie w Pałacu Rzeczpospolitej. Znajduje się on w kodeksie "Miscellanea theologica" zawierającym także inne modlitwy i traktaty teologiczne. Zastosowane tam formy językowe wskazują, że ta właśnie wersja tekstu mogła inspirować Sienkiewicza piszącego Krzyżaków. Na wystawie pokazane zostaną także trzy inne najciekawsze wersje pieśni ze zbiorów BN: rękopis cyrylicą ze Statutu Litewskiego pierwszego, pierwsze wydanie "Bogurodzicy" drukiem oraz "Statuta y przywileje koronne" Jana Herbuta, w którym "Bogurodzica" została zatytułowana jako pieśń ułożona przez św. Wojciecha.
"Pierwsze/Najstarsze" to cykl pokazów z okazji 1050. rocznicy chrztu Polski. Co miesiąc Biblioteka Narodowa prezentuje w Pałacu Rzeczypospolitej pierwsze teksty i najstarsze zabytki kultury i historii, dokumentujące początki państwa polskiego.
Podczas kolejnego pokazu - 17 grudnia - oglądać będzie można "Kronikę" Galla Anonima. (PAP)
aszw/ pat
