Rok 2018 w księgarniach historycznych

Świadectwem ogromnego zainteresowania publikacjami związanymi z setną rocznicą odbudowy państwowości są wyniki tegorocznego konkursu Książka Historyczna Roku. Nagrodę jury w kategorii „Najlepsza książka popularnonaukowa” otrzymał prof. Andrzej Chwalba za „Wielką wojnę Polaków”. „To książka o zaskakujących losach Polaków w latach 1914–1918; to książka, która opowiada o tym, jak naród pozbawiony większych nadziei na początku roku 1914 odzyskiwał pamięć o swojej wielkiej przeszłości i odzyskiwał nadzieję, aczkolwiek Polska w czasie wojny została sponiewierana. W naszej pamięci tej Polski sponiewieranej nie ma, jest tylko ta Polska radosna, szczęśliwa tak jak autor niniejszych słów” – powiedział prof. Chwalba, dziękując podczas gali podsumowującej plebiscyt.

Prof. Andrzej Chwalba opublikował w tym roku również monografię dziejów Legionów Polskich. Książka wydana przez Wydawnictwo Literackie zawiera nie tylko zarys losów Legionów w latach 1914–1918, lecz i drugą część, w której autor opowiada „o werbunku, wyposażeniu, wizerunku społecznym legionistów, o sporach między brygadami, o posłudze medycznej oraz duchowej”. Całość stanowi pełny opis politycznych i wojskowych dziejów Legionów, ich żołnierzy oraz funkcjonowania oddziałów legionowych.

Wśród wydawnictw źródłowych dominowały publikacje związane z ojcami niepodległości. W konkursie Książka Historyczna Roku za „najlepsze wydawnictwo źródłowe poświęcone historii Polski i Polaków w XX wieku” jury uznało książkę Mariusza Korzeniowskiego, Krzysztofa Latawca i Dariusza Tarasiuka „Uchodźstwo Polskie w Rosji w latach I wojny światowej w świetle dokumentów” wydaną przez Wydawnictwo UMCS. Licząca prawie 1000 stron publikacja zawiera materiały archiwalne i artykuły prasowe poświęcone mało dziś znanym losom Polaków wygnanych w trakcie I wojny światowej w głąb Rosji.

W konkursie wyróżniono też wydane przez Muzeum Historii Polski w serii „100-lecie niepodległości. Wspomnienia i pamiętniki” „Moje wspomnienia” Stanisława Wojciechowskiego. Drugi tom wspomnień, dotyczący wydarzeń lat 1919–1922, ukazał się po raz pierwszy. Do tej pory dostępne były jedynie jako manuskrypt w zbiorach Biblioteki Narodowej. Redaktor wspomnień Jerzy Łazor stwierdził w rozmowie z PAP, że „wspomnienia z roku 1919 są dla historyków fenomenalne, ponieważ przedstawiają konflikty polityczne tego okresu i poglądy Wojciechowskiego na wiele spraw”.

Muzeum Historii Polski opublikowało również zbiór artykułów wybitnych polskich historyków: „Oblicza Niepodległej”. „Publikacja jest krytycznym spojrzeniem na społeczeństwo, które podjęło się trudu odbudowy Polski po Wielkiej Wojnie, a jednocześnie wyrazem uznania dla jego osiągnięć. W rezultacie dostajemy do rąk udaną próbę przekrojowego ujęcia dziejów II RP” – podkreślają wydawcy. W ostatnich miesiącach MHP opublikowało także zapis organizowanych w Domu Literatury w Łodzi debat „Piłsudski (nie)znany. Historia i popkultura”. Do tomu dołączono płyty DVD z serialem Andrzeja Trzos-Rastawieckiego „Marszałek Piłsudski”.

Podsumowaniem obchodów niepodległości są także opublikowane przez Instytut Pamięci Narodowej organizowane przez Kancelarię Prezydenta RP debaty „Drogi do Niepodległej”. Ważnym elementem działalności wydawniczej IPN były też albumy poświęcone ojcom niepodległości. W serii tej ukazał się m.in. album Jolanty Mysiakowskiej-Muszyńskiej i Wojciecha Jerzego Muszyńskiego „Architekt wielkiej Polski. Roman Dmowski 1864–1939”. Publikacja zawiera łącznie ponad 400 zdjęć, rysunków, reprodukcji dokumentów i karykatur z epoki. W siedemdziesiątą rocznicę śmierci prymasa Augusta Hlonda IPN opublikował również poświęcony mu album zawierający 700 fotografii, w tym 400 dotąd niepublikowanych.

Pojawiło się także wiele publikacji edukacyjnych poświęconych okresowi odzyskiwania niepodległości. Nakładem Wydawnictwa Muchomor ukazał się „Alfabet Niepodległości” Anny Skowrońskiej. A – jak Arcyksiążę Ferdynand, C – jak Cud nad Wisłą, L – jak Legiony, K – jak Kasztanka, P – jak Paderewski, Piłsudski… – każda litera alfabetu przypisana postaci, wydarzeniu, sprawie związanym z polską niepodległością.

Pasjonatów dziejów podziemia antykomunistycznego przyciągały opublikowane po raz pierwszy w całości wspomnienia Władysława Kołacińskiego „Żbika” „Między młotem a swastyką”. „Żbik” był jednym z dowódców Narodowych Sił Zbrojnych w Górach Świętokrzyskich walczących z dwoma okupantami. Historii czynnej walki z okupacją poświęcona jest również książka autorstwa Wojciecha Königsberga „AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej” wydana przez Znak Horyzont i wyróżniona w konkursie Książka Historyczna Roku. Wiele dyskusji wywołała książka „Ribbentrop-Beck. Czy pakt Polska-Niemcy był możliwy” Piotra Gursztyna. Praca publicysty i historyka jest polemiką z popularnymi w ostatnich latach twierdzeniami o możliwym sojuszu III Rzeszy i Polski.

Historii podziemia antykomunistycznego jest poświęcona opublikowana w 2017 r. i nagrodzona przez internautów w konkursie Książka Historyczna Roku monografia Mariusza Bechty i Wojciecha Muszyńskiego „Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956”. Wśród publikacji historyków związanych z IPN dużą popularnością cieszyła się najnowsza synteza dziejów Polski pod panowaniem komunistycznym: „Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna PRL” pióra prof. Jerzego Eislera (wyd. Czerwone i Czarne).

Dużym uznaniem czytelników i recenzentów cieszyła się też dwutomowa monografia Witolda Bagieńskiego „Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961”. W konkursie Książka Historyczna Roku autor otrzymał nagrodę w kategorii „Najlepsza książka naukowa poświęcona dziejom Polski i Polaków w XX wieku”. W publikacji autor przedstawił pierwsze piętnaście lat dziejów wywiadu cywilnego Polski Ludowej: ewolucję jego struktury organizacyjnej, cele i obszary działania, metody pracy, a także funkcjonariuszy i ich agentów.

W serii Ośrodka Karta „Świadectwa XX wieku” ukazał się czwarty tom monumentalnych wspomnień przedstawiciela litewskich krajowców, Michała Römera. W tej samej serii ukazał się wybór wspomnień, dzienników i listów profesor socjologii urodzonej w międzywojennym Wilnie, Hanny Świdy-Ziemby. Stanowi zapis procesu dojrzewania przedstawicielki pokolenia urodzonego w II RP, wychowanego w cieniu wojny, które w życie dorosłe wchodziło w okresie stalinizmu.

Wiosną 2018 r. IPN opublikował kluczowy dla poznania dziejów sprawy katyńskiej drugi tom serii „Mord w Lesie Katyńskim. Przesłuchania przed amerykańską komisją Maddena w latach 1951–1952”. Dokumenty zawierają zeznania m.in. Józefa Czapskiego, Ferdynanda Goetla, gen. Władysława Andersa, składane przed komisją podczas jej europejskiego etapu prac.

W wydawanej przez Muzeum Warszawy serii ukazały się z kolei reprodukcja planu stolicy z 1955 r. i esej historyczny przybliżający ówczesne miasto. „To plan stolicy w dziesiątym roku odbudowy i przykład deformacji przestrzeni, cenzurowania jej elementów” – mówią autorzy.

Sensacją wydawniczą roku 2018 okazało się odkrycie i opublikowanie przez prof. Wiesława Wydrę „Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Odnaleziona przez poznańskiego naukowca w niemieckiej bibliotece, drukowana w 1542 r. humorystyczna wersja tego utworu nosi tytuł „Śmierci z Mistrzem dwojakie gadania, książki wyborne ku polepszeniu żywota ludzkiego użyteczne, w których ukazuje srogości i gorzkość jej. Teraz nowo nieco przydano”. Liczy 916 wersów. Składa się z dwóch połączonych części: Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią i opowieści-dialogu Śmierci z Kmotrem. Dotąd niepełny, liczący 498 wersów, tekst dzieła znany był jedynie z pochodzącego z ok. 1463 r. i zaginionego w czasie II wojny światowej rękopisu ze zbiorów Biblioteki Seminaryjnej w Płocku.

W mijającym roku ukazało się również kilka reedycji ważnych monografii. Wśród nich jedną z najważniejszych jest klasyczna i bardzo ceniona przez historyków praca uczestnika Powstania płk. Adama Borkiewicza „Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej”. Pierwsze wydanie dzieła ukazało się w 1957 r. Było nie tylko pierwszą syntetyczną monografią Powstania Warszawskiego w zakresie badań działań wojskowych, ale też pierwszym w kraju, w tak obszernych ramach, opracowaniem naukowym dotyczącym działań i organizacji Armii Krajowej.

W 2018 r. obchodzono też czterdziestą rocznicę wyboru kard. Karola Wojtyły na papieża. Wśród publikacji dotyczących dziejów tego pontyfikatu za jedną z najważniejszych można uznać książkę Jacka Moskwy „Tajemnice konklawe 1978”. Autor książki to wieloletni korespondent polskich mediów w Watykanie oraz biograf Jana Pawła II. Próbuje rekonstruować bieg wydarzeń, które zadecydowały o zaskakującym wyborze z października 1978 r., oraz ocenia geopolityczne konsekwencje przełomowej zmiany na tronie papieskim.

Od kilku lat dynamicznie rozwija się rynek komiksów historycznych. W tym roku nakładem Wydawnictwa Egmont i Muzeum Powstania Warszawskiego ukazał się trzeci tom cyklu opowiadającego o przygodach Kazimierza Leskiego „Bradla”, oficera wywiadu i kontrwywiadu Armii Krajowej, kierownika komórki „666” Komendy Głównej AK. W planach twórców, Tobiasza Piątkowskiego i Marka Oleksickiego, są dwa kolejne tomy opowieści opartej na wojennych losach jednego z najlepszych polskich szpiegów II wojny światowej. Dla nieco młodszych czytelników Instytut Pamięci Narodowej przygotował kolejny zeszyt „Wojennej odysei Antka Srebrnego”. Czwarty zeszyt o przygodach młodego mieszkańca Grodna opowiada o jego udziale w bitwie o Monte Cassino.

W 2018 r. najważniejszym świętem pasjonatów historii były XXVII Targi Książki Historycznej, które odbyły się w Arkadach Kubickiego na Zamku Królewskim w Warszawie. W tym roku wzięło w nich udział ponad dwustu wystawców z całej Polski, a także z Białorusi i Ukrainy.

Michał Szukała (PAP)
szuk /skp /