Starania o Europejski Znak Dziedzictwa dla cmentarza z I wojny w Łużnej-Pustkach

Znak jest przyznawany obiektom, które odegrały znaczącą rolę w historii Europy i tworzeniu Unii Europejskiej. Decyzja Komisji Europejskiej powinna być znana pod koniec roku.

Cmentarz nr 123 w Łużnej–Pustkach to największa nekropolia wojenna na terenie dawnej Galicji. Ma reprezentować cały zespół 401 cmentarzy urządzonych w trakcie i tuż po I wojnie światowej. W Małopolsce jest ich obecnie 333, na terenie Podkarpacia - 68.

"Cmentarze z okresu I wojny św. są nie tylko dziełem architektonicznym, ale również świadectwem naszej kultury sprowadzającym się do prostego stwierdzenia: walczyliśmy przeciwko sobie, a dzisiaj leżymy koło siebie. To nie zdarzało się często podczas kolejnych światowych konfliktów" – mówił PAP wojewoda małopolski Jerzy Miller.

We wniosku o przyznanie Europejskiego Znaku Dziedzictwa podkreślono wyjątkowe podejście do upamiętnienia poległych żołnierzy, którzy byli traktowani jak bohaterowie niezależnie od ich narodowości, wyznania i przynależności armijnej.

Na cmentarzu w Łużnej zostało pochowanych ok. 1,2 tys. żołnierzy różnych narodowości i wyznań, poległych w walkach o wzgórze Pustki 2 maja 1915 r. Nekropolia została zaprojektowana przez Jana Szczepkowskiego i Dusana Jurkovica. Mogiły są rozmieszczone na obszarze blisko 3 ha. Pomniki nagrobne zdobią sentencje poetyckie, mówiące o miłości, pojednaniu, honorze, ludzkiej i żołnierskiej godności.

W grudniu 1915 r. przy Ministerstwie Wojny Austro-Węgier utworzony został specjalny Wydział Grobów Wojennych. Oddziały tej jednostki zajmowały się oczyszczaniem pobojowisk, ekshumacją i identyfikacją zwłok oraz budową cmentarzy. Projektowali je wybitni architekci, m.in. Austriacy - Hans Mayr, Gustaw Ludwig i Heinrich Scholz, Niemiec Hermann Hosaeus, Słowacy – Dušan Jurkovic i Adolf Kašpar, Polacy - Jan Szczepkowski, Franciszek Karpinski, Henryk Uziembło.

"Te cmentarze są ewenementem na skalę europejską. W takiej liczbie, tworzonych nie przez przypadek, ale w sposób zaplanowany, z udziałem wybitnych artystów, nie ma w żadnym innym kraju" - powiedziała PAP dyrektor Wydziału Rewaloryzacji Zabytków Krakowa i Dziedzictwa Narodowego Joanna Florkiewicz-Kamieniarczyk. "Każdy cmentarz był inny. Architekci projektowali wszystkie elementy z niezwykłą pieczołowitością, począwszy od ogrodzenia po elementy centralne – pomniki i kaplice. Zatrudniano nawet ogrodników, którzy decydowali o drzewostanie" – podkreśliła.

Na cmentarzu w Łużnej zostało pochowanych ok. 1,2 tys. żołnierzy różnych narodowości i wyznań, poległych w walkach o wzgórze Pustki 2 maja 1915 r. Nekropolia została zaprojektowana przez Jana Szczepkowskiego i Dusana Jurkovica. Mogiły są rozmieszczone na obszarze blisko 3 ha. Pomniki nagrobne zdobią sentencje poetyckie, mówiące o miłości, pojednaniu, honorze, ludzkiej i żołnierskiej godności. W centralnej części cmentarza znajduje się Gontyna – kaplica cmentarna odbudowana w ub. roku po pożarze z 1985 r. dokładnie w miejscu, gdzie znajdowała się ta zaprojektowana w 1917 r. przez Dusana Jurkovica. Zadanie to sfinansowano ze środków europejskich oraz gm. Łużna.

Na terenie nekropolii prowadzone są prace konserwatorskie. Małopolski Urząd Wojewódzki we współpracy z Gminą Łużna chcą przywrócić cmentarzowi historyczny wygląd i popularyzować wiedzę o obiekcie jako symbolu galicyjskich cmentarzy z I wojny św.

Planowane jest zamontowanie przy kaplicy stałej wystawy o bitwie gorlickiej ze szczególnym uwzględnieniem walk o wzgórze Pustki, stworzenie wielojęzycznej strony internetowej, opracowanie programu wycieczek szkolnych oraz scenariusza lekcji historii. Regularnie mają się odbywać "Weekendy pod Znakiem Dziedzictwa", a także plenery malarskie i fotograficzne. Profesjonalna oferta skierowana do miłośników turystyki historycznej ma służyć poznaniu historii i kultury regionu oraz jego walorów krajobrazowych.

"Przyznanie znaku nie wiąże się z profitami finansowymi, ale efektem wymiernym jest podniesienie atrakcyjności turystycznej gminy i całego regionu. Zakładamy, że liczba osób odwiedzających Łużną i powiat gorlicki się zwielokrotni" – oceniła Florkiewicz-Kamieniarczyk.

Co roku w Małopolsce mają być organizowane międzynarodowe zloty młodzieży. Jednym z elementów tych zlotów będą seminaria poświęcone cmentarzowi w Łużnej, jego europejskiemu wymiarowi oraz historii kształtowania się wielokulturowych narodów tworzących wspólna Europę. Pierwsze z takich spotkań odbyło się latem 2014 r. w Wapiennem.

Na przełomie kwietnia i maja zaplanowano obchody setnej rocznicy Bitwy Gorlickiej, zwanej ze względu na liczbę ofiar "małym Verdun". W przyszłości w sąsiedztwie cmentarza, na obszarze nieczynnego kamieniołomu, miałoby powstać "Muzeum Wielkiej Wojny - Diorama Bitwy Gorlickiej".

Jeśli cmentarz Łużna-Pustki otrzyma Europejski Znak Dziedzictwa, władze województwa chciałby nawiązać współpracę z zarządzającymi dwoma innymi obiektami z czasów I wojny św., który taki znak już mają: kościołem św. Ducha w słoweńskiej Javorcy, wzniesionym przez żołnierzy armii austro-węgierskiej w 1916 r. ku czci poległych współtowarzyszy oraz ze słowackim Bradlo, gdzie znajduje się kamienny monument zaprojektowany przez Dušana Jurkovica - ze szczątkami słowackiego bohatera, generała lotnictwa Milana R. Stefanika.

Poza Małopolską o uzyskanie znaku stara się Śląsk z projektem "Industrializacja na Górnym Śląsku" - obejmującym wspólną kandydaturę zabrzańskiej kopalni Guido, zabytkowej kopalni srebra w Tarnowskich Górach oraz tyskiego Browarium.

Za ostateczny wybór obiektów, którym przyznawany jest Europejski Znak Dziedzictwa, odpowiada Komisja Europejską, która kieruje się rekomendacjami 13-osobowej międzynarodowej grupy ekspertów. Obecnie taki znak ma 68 obiektów w Europie.

Z Polski nominowane dotąd zostały: historyczne budynki Stoczni Gdańskiej, zabytki związane z Unią Lubelską z 1569 r. i Konstytucja 3 Maja. Ceremonia wręczenia znaku odbędzie się w kwietniu 2015 r. w Brukseli.(PAP)

wos/ gma/