Szkoła w Balatonboglár - azyl dla polskiej młodzieży na Węgrzech podczas II wojny światowej. Fot. PAP/Reprodukcja/W. Kryński
Tablicę upamiętniającą ponad 100 tys. polskich uchodźców, którzy przybyli na Węgry po zaatakowaniu Polski przez Związek Radziecki w 1939 roku oraz pomagających im Węgrów odsłonięto w piątek w Budapeszcie.
Tablica została umieszczona na dziedzińcu siedziby trzech polonijnych instytucji: Ogólnokrajowego Samorządu Polskiego na Węgrzech, Ogólnokrajowej Szkoły Polskiej oraz Polskiego Instytutu Badawczego i Muzeum (PIBM).
Pod herbami obu państw umieszczono napis po polsku i węgiersku „Pamięci ponad stu tysięcy polskich uchodźców, którzy w latach 1939-1944 znaleźli schronienie na gościnnej węgierskiej ziemi, a także węgierskich braci, którzy przyjęli ich pomimo zawieruchy II wojny światowej”.
80 lat temu Pál Teleki odmówił Hitlerowi pomocy w ataku na Polskę
W dwóch językach przedstawiono też najważniejsze fakty dotyczące losów polskich uchodźców na Węgrzech. Przypomniano m.in. postaci Henryka Sławika, który szefował Komitetowi Obywatelskiemu do spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami na Węgrzech, i Jozsefa Antalla seniora, który był pełnomocnikiem rządu Królestwa Węgier ds. uchodźców wojennych. Podkreślono też, że na Węgrzech ukazywały się podczas wojny polskojęzyczne publikacje, w tym gazety „Wieści Polskie” dla cywilów i „Polak na Węgrzech” dla internowanych żołnierzy, a przez słowackie Tatry kursowali do kraju kurierzy, którzy dostarczali informacje, broń i pieniądze.
„Węgrzy wówczas, w godzinie ogniowej próby, dowiedli nie pierwszy i zapewne nie ostatni raz w historii, że naród polski może na nich liczyć, tak samo jak Węgrzy mogą liczyć na nas” – podkreślił w przemówieniu polski ambasador Jerzy Snopek, przypominając, że Węgry otworzyły swoją granicę dla Polaków już 18 września 1939 roku, dzień po inwazji sowieckiej.
W uroczystości wzięła udział wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdalena Gawin, która podkreśliła, że „warto dziękować za pomoc, warto budować pomosty na rzeczywistych wydarzeniach, odwołując się do rzeczywistych nazwisk bohaterów, w taki sposób te fundamenty pamięci są silne i mocne i nie ulegają erozji”. Zaznaczyła, że proces upamiętniania Węgrów, którzy pomagali polskich uchodźcom, dopiero się rozpoczyna i dzięki niemu zostaną poznane nazwiska innych zasłużonych.
80 lat temu Polska znów zaczęła graniczyć z Węgrami
Tablicę odsłonili wspólnie Snopek, Gawin oraz przewodniczący Ogólnokrajowego Samorządu Polskiego na Węgrzech Zsolt Batori, po czym została ona poświęcona przez proboszcza polskiej parafii personalnej na Węgrzech ks. Krzysztofa Grzelaka. Dzieci z Ogólnokrajowej Szkoły Polskiej zaprezentowały wiersze okolicznościowe, m.in. „17 IX” Zbigniewa Herberta, po czym pod tablicą złożono wieńce.
W uroczystości uczestniczyli m.in. wicedyrektor Muzeum Historii Polski Anna Piekarska, zastępca Archiwów IPN Mariusz Kwaśniak i dyrektorka Instytutu Polskiego w Budapeszcie Joanna Urbańska, a list do zebranych wystosował węgierski minister zasobów ludzkich Miklos Kasler. Byli też przedstawiciele organizacji polonijnych, m.in. Polskiego Stowarzyszenia Kulturalnego im. Józefa Bema i Stowarzyszenia Katolików Polskich na Węgrzech pw. św. Wojciecha.
Szacuje się, że w czasie wojny na Węgry trafiło 100-130 tys. Polaków, zarówno cywilów, jak i wojskowych. Dzięki przychylności władz węgierskich bardzo wielu polskich żołnierzy przedostało się podczas wojny przez Jugosławię i Włochy do Francji, by walczyć dalej. Obozy dla uchodźców znajdowały się w wielu węgierskich miejscowościach. W Balatonboglar nad Balatonem otwarto nawet polskie liceum i gimnazjum, w którym wykształciło się ok. 600 polskich uczniów.
Z Budapesztu Małgorzata Wyrzykowska (PAP)
mw/ fit/ kar/
