Otoczony murami obronnymi zamek w Sierpcu (Mazowieckie) powstał na przełomie XV i XVI w. po rozbudowie wieży mieszkalnej, istniejącej już wtedy niemal od stu lat. Wzniesiono ją w miejscu, gdzie najstarsze ślady osadnictwa sięgają XII i XIII stulecia.
To wstępne wyniki prac archeologicznych, rozpoczętych jeszcze w 2015 r., kiedy to odkryto pierwsze relikty związane z zapomnianym sierpeckim zamkiem. Kolejny etap prowadzonych tam badań zakończy się w sierpniu. Prace finansowane przez Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz Urząd Miasta Sierpca mają być kontynuowane w 2017 r. Ich wyniki zostaną opublikowane.
Według dotychczasowych ustaleń sierpecki zamek po przebudowie na przełomie XVI i XVII wieku stał się rezydencją pałacową, a po zniszczeniach w okresie Potopu Szwedzkiego i kolejnej przebudowie - najpóźniej na przełomie XVII i XVIII stulecia - rezydencją dworską, znaną z XIX-wiecznych dokumentów.
W trakcie wykopalisk prowadzonych w miejscu dawnego zamku w Sierpcu odkryto dotychczas ok. 10 tys. zabytkowych artefaktów, m.in. fragmenty ceramiki od wczesnego średniowiecza po nowożytność. Do najciekawszych znalezisk należy wydrążona w pniu drzewa studnia, datowana na wiek XVII lub początek XVIII wieku – poinformował PAP Tomasz Olszacki z Pracowni Archeologicznej „Trecento” z Łodzi, jeden z archeologów prowadzących wykopaliska. Badania wspomagają pracownicy i studenci Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
"Najstarsze ślady osadnictwa, na które natrafiliśmy, sięgają drugiej połowy XII wieku oraz początków XIII stulecia, i poprzedzają powstanie zamku. Elementem datującym jest tu przede wszystkim ceramika naczyniowa o cechach typowych dla tego okresu. Znaleźliśmy też liczne fragmenty skór, które prawdopodobnie związane są ze wczesnośredniowieczną osadą otwartą, gdzie trudniono się ich obróbką, być może produkcją szewską" – powiedział Olszacki.
W trakcie wykopalisk prowadzonych w miejscu dawnego zamku w Sierpcu odkryto dotychczas ok. 10 tys. zabytkowych artefaktów, m.in. fragmenty ceramiki od wczesnego średniowiecza po nowożytność. Do najciekawszych znalezisk należy wydrążona w pniu drzewa studnia, datowana na wiek XVII lub początek XVIII wieku – poinformował PAP Tomasz Olszacki z Pracowni Archeologicznej „Trecento” z Łodzi, jeden z archeologów prowadzących wykopaliska.
Podczas przeprowadzonych dotychczas prac archeologicznych natrafiono jednocześnie na datowane na wiek XV murowane pozostałości budowli identyfikowanej jako wieża mieszkalna, pełniąca także funkcje obronne, zwana inaczej donżonem, która została wzniesiona mniej więcej na planie prostokątnym o wymiarach ponad 6 na 9 metrów.
"Była to budowla murowana dołem z kamienia i cegły gotyckiej, tzw. palcówki, z najniższą kondygnacją wyłożoną wewnątrz brukiem. Wieżę tę łączymy z dość zamożną jak na Mazowsze rodziną Gulczewskich, która była w tym czasie właścicielem Sierpca. Budowla ta poprzedzała powstanie charakterystycznych, zamkowych murów obwodowych, które wzniesiono na przełomie XV i XVI stulecia" – wyjaśnił Olszacki.
Wstępne badania odkrytych murowanych elementów wskazują, że sierpecki zamek został wzniesiony na planie trapezu o powierzchni ok. 1 tys. metrów kw. Poza murami obwodowymi natrafiono także na pozostałości budynku, który został wzniesiony z cegły gotyckiej, między dwiema starszymi od niego przyporami. Niewykluczone, że mógł być częścią zamkowej bramy, co jednak wymaga dalszych analiz.
"Zarówno odkrycie w Sierpcu wieży mieszkalnej, jak i późniejszej fazy zamkowej z murami obwodowymi, należy oceniać jako wydarzenie znaczące, ponieważ na Mazowszu niewiele jest średniowiecznych zamków, zwłaszcza o charakterze prywatnych siedzib rodowych. Każdy taki zamek prywatny, który udaje się rozpoznać, czy nawet założenie dworskie, obronne, wymaga na pewno szczególnej uwagi i badań" – ocenił Olszacki.
Po częściowej rozbiórce zabudowań zamku u schyłku XVI lub w początkach XVII wieku powstał tam budynek przypominający formą pałac z ryzalitem wejściowym, sienią pośrodku oraz dwoma izbami po obu stronach. Budowla prawdopodobnie otoczona była ogrodem typowym dla późnego renesansu i wczesnego baroku. Posiadłość była własnością rodziny Potulickich, do której należała wówczas ta część Sierpca.
W czasach Potopu Szwedzkiego zabudowania - określane przez archeologów jako pałacowe - zostały zniszczone. Pod koniec XVII wieku albo w początku XVIII stulecia z częściowym wykorzystaniem dawnych fundamentów zamku, a częściowo na nowych, powstały zabudowania związane z założeniem dworskim, które funkcjonowały w późniejszym czasie i zostały utrwalone na mapie pruskiej z początku XIX wieku jako Schlossplaz - plac zamkowy.
"W przypadku Sierpca mamy szczególną okazję prześledzenia tego, jak przebiegał rozwój historycznej zabudowy, począwszy od wieży mieszkalnej, w tym przypadku murowanej, czyli dość okazałej, jak na Mazowsze, poprzez regularny zamek gotycki z wyraźnie zaznaczonym elementami obronnymi, aż po rezydencję z pałacem i ogrodem, a następnie założenie dworskie. Chcemy wrócić na zamek w przyszłym roku i kontynuować badania" – podkreślił Olszacki.
Jak zapowiedział, na 2018 r. planowana jest publikacja monografii podsumowującej wyniki prac wykopaliskowych w Sierpcu. Przyznał zarazem, iż w planach jest również wyeksponowanie reliktów odkrytych podczas badań oraz utworzenie ekspozycji muzealnej poświęconej archeologii tamtejszego zamku. (PAP)
mb/ zan/
