„Pejzaż brazylijski” Fransa Posta. Źródło: Muzeum Narodowe w Lublinie
Muzeum Narodowe w Lublinie odzyskało XVII-wieczny obraz holenderskiego pejzażysty Fransa Posta. Skradziony po wojnie obraz odnalazł się, w okrojonym kształcie, w Muzeum Narodowym w Warszawie, które w 1949 r. kupiło go, nie znając pochodzenia dzieła.
Chodzi o datowany na lata 1650-1680 obraz Posta pod tytułem „Pejzaż brazylijski”. „W listopadzie 2020 r., dzięki dobrej woli Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowe w Lublinie z powrotem stało się właścicielem dzieła” – poinformowało w piątek w komunikacie Muzeum Narodowe w Lublinie (dawniej Muzeum Lubelskie).
Obraz Posta w przedwojennych księgach inwentarzowych lubelskiego muzeum widniał pod tytułem „Egzotyczny widok”. Według ustaleń muzealników obraz został skradziony po wojnie z ówczesnej siedziby muzeum, która wtedy mieściła się przy ul. Narutowicza w Lublinie. Tuż po wybuchu II wojny światowej ten budynek muzeum po bombardowaniu miasta został częściowo uszkodzony, a następnie zajęty przez Niemców, którzy dokonali zaewidencjonowania zbiorów na własnych zasadach, oznakowując je nowymi numerami oraz zakładając im karty z fotografiami. W 1940 r. okupanci zorganizowali też w tej siedzibie magazyn zbiorów rabowanych z terenów Lublina oraz wschodniej Polski.
Po kradzieży płótno przycięto ze wszystkich stron; obraz utracił ok. 45 proc. powierzchni lica. „Takie działanie każdy konserwator dzieł sztuki uznałby za barbarzyńskie i z pewnością zabiegów tych nie dokonał żaden muzealnik” – podaje muzeum.
Dzieło Posta było uznawane za stratę wojenną, czyli dzieło utracone w wyniku II wojny światowej i wywiezione z terenów Polski. W 2017 r. kustosz Muzeum Narodowego w Lublinie Helena Jankowska-Paluch analizując wykazy strat wojennych odnalazła obraz w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Nabycie dzieła zaoferowano tej placówce 9 grudnia 1948 r., a 16 marca 1949 r. komisyjnie podjęta została decyzja o zakupie obrazu za 50 tys. zł. Archiwalne dokumenty dotyczące nabycia obrazu przez Muzeum Narodowe w Warszawie potwierdzają, że pochodzi on z Lublina.
Jednak utracony przez lubelskie muzeum obraz Posta miał większe wymiary i rozleglejszą kompozycję, niż ten znaleziony w muzeum w Warszawie. Był na nim też podpis artysty, a także dziura w płótnie, której nie było na obrazie kupionym przez placówkę w Warszawie.
Dotychczasowe ustalenia wskazują, że po kradzieży płótno przycięto ze wszystkich stron - w tym tę cześć obrazu, w której była dziura - i nabito na nowe krosno. Obraz utracił ok. 45 proc. powierzchni lica. „Takie działanie każdy konserwator dzieł sztuki uznałby za barbarzyńskie i z pewnością zabiegów tych nie dokonał żaden muzealnik” – czytamy w komunikacie muzeum.
Za grabież obrazu prawdopodobnie nie odpowiadają okupanci, a powojenni szabrownicy i dzieło nie zostało wywiezione za granicę. Utraciło więc status straty wojennej.
Muzealnicy przypuszczają, że Niemcy nie wywieźli obrazu, ponieważ nie znali twórczości Fransa Posta i nie odczytali prawidłowo podpisu artysty na płótnie. W niemieckiej dokumentacji widnieje zapis: „E. Post, malowane w stylu francuskiej szkoły XVIII wieku”.
Frans Janszoon Post (1612 - 1680) był holenderskim malarzem pejzażystą. Jest uważany za pierwszego Europejczyka, który malował krajobrazy Ameryki Południowej. W latach 1637-1644 brał udział w wyprawie do Brazylii zorganizowanej przez Kompanię Zachodnioindyjską. W czasie podróży artysta namalował kilka obrazów i wykonał wiele dokładnych rysunków i szkiców, które posłużyły mu później do dalszej pracy. Po powrocie do Holandii malarz osiadł w Haarlemie. Artysta malował przede wszystkim brazylijskie pejzaże, przedstawiał na nich florę i faunę oraz niewielkie scenki rodzajowe z tubylcami. Jego prace odznaczają się dokładnością i precyzją wykonania, świeżą kolorystyką i nastrojowością. Za życia był ceniony głównie ze względu na egzotykę przedstawień, w wieku XX uważano go za prymitywistę. Krytycy sztuki podkreślają spontaniczny i bardzo indywidualny sposób obrazowania stosowany przez Posta. Zbiory prac tego twórcy posiadają m.in. Muzeum w Luwrze, National Gallery of Ireland i Ham House w Londynie.
„Pejzaż brazylijski” to jedyne dzieło Fransa Posta znajdujące się w Polsce. Muzeum Narodowe w Lublinie zgodziło się, by obraz przez najbliższe lata pozostał w depozycie Muzeum Narodowego w Warszawie. Płótno jest prezentowane w tamtejszej Galerii Sztuki Dawnej.(PAP)
Autorka Renata Chrzanowska
ren/ dki/
