Kapituła konkursu Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN przedstawiła sześć nominacji do Nagrody POLIN 2022. Otrzymali je Katarzyna Łaziuk, Sądecki Sztetl, Izabela Sekulska, prof. Magdalena Smoczyńska, Michał Szaflarski i Zespół Szkół w Krzepicach.
„Każdego roku kapituła konkursu staje przed bardzo trudnym wyborem finalistów. W tym roku otrzymaliśmy 117 zgłoszeń. W wielu miastach i miasteczkach zostały zorganizowane uroczystości związane z upamiętnieniem 80. rocznic likwidacji gett, którym towarzyszyło bardzo wiele nowych inicjatyw i projektów” – powiedział PAP Radosław Wójcik, kierownik konkursu Nagroda POLIN 2022.
„W gronie nominowanych znaleźli się ludzie, którzy działają z potrzeby serca lub poczucia misji, wkładając w to mnóstwo energii i czasu. Obok osób prywatnych do finału konkursu kapituła zakwalifikowała dwie organizacje. To pokazuje, że współpraca w działaniach na rzecz zachowania dziedzictwa polskich Żydów i wspólne stawianie oporu wobec obojętności oraz zapomnienia przynosi efekty” - zaznaczył Wójcik.
W tegorocznym konkursie kapituła nominowała m.in. Katarzynę Łaziuk, która działa na rzecz pamięci o wielokulturowej przeszłości Mińska Mazowieckiego. Jej społeczne aktywności obejmują edukację młodzieży, dorosłych i nauczycieli, animację życia lokalnego i utrwalanie materialnego dziedzictwa żydowskiego. Nominowana pielęgnuje kontakty z potomkami mińskich Żydów i przywraca ich lokalnej społeczności. Zbudowała wokół siebie grupę ludzi działających dla pamięci o lokalnej historii. Jej działania wiążą się również z organizacją dni pamięci, wyjazdów edukacyjnych, pobytów młodzieży izraelskiej w szkole, w której do niedawna pracowała. Sama bierze udział, ale i inspiruje innych do udziału w ogólnopolskich akcjach społecznych, takich jak np. „Żonkile”. Łaziuk jest także organizatorką seminariów dla nauczycieli, autorką programu wychowawczego opartego na ideach antydyskryminacyjnych, autorką scenariuszy zajęć i materiałów edukacyjnych. Od 2015 r. w Mińsku Mazowieckim organizuje Dni Kultury Żydowskiej oraz upamiętnienia rocznic likwidacji getta mińskiego.
Drugim nominowanym jest Sądecki Sztetl od jedenastu lat propagujący ideę dialogu polsko-żydowskiego i pamięci o ofiarach Holokaustu wśród mieszkańców Nowego Sącza oraz na Sądecczyźnie. Jest jedyną tego typu organizacją w regionie działającą na dużą skalę na rzecz budowy relacji polsko-żydowskich, upamiętnienia miejsc związanych z ludnością żydowską oraz popularyzowania wiedzy o historii sądeckich Żydów. Sztetl podejmuje współpracę ze środowiskami żydowskimi w kraju i za granicą, organizacjami pozarządowymi, lokalnymi ośrodkami kultury, parafiami i władzami samorządowymi. Prowadzi działania edukacyjne i upamiętniające, organizując m.in. spotkania z młodzieżą, spacery historyczne po miejscach pamięci, apele na cmentarzach żydowskich i miejscach kaźni oraz wystawy plenerowe. Działacze Sądeckiego Sztetla zajmują się też zbieraniem relacji ocalonych z Holokaustu i utrzymują kontakty z ich potomkami. Członkowie Sztetla pomagają rodzinom odszukać informacje o krewnych w zachowanych archiwaliach, tworząc własne archiwum społeczne świadectw i pamiątek po ocalonych i ofiarach. Od kilku lat rejestrują wspomnienia starszych Sądeczan, szczególnie wojenne. Obecnie organizacja posiada największe archiwum historii mówionej w regionie. W 2022 r. wspólnie z Fundacją Rodziny Popielów "Centrum" i partnerami Sądecki Sztetl zorganizował obchody 80. rocznicy likwidacji getta w Nowym Sączu. Spotkania upamiętniające odbyły się na cmentarzach żydowskich m.in. w Piwnicznej, Łabowej, Bobowej, a na terenie getta w Limanowej odsłonięto pomnik Ofiar Holokaustu.
Nominację uzyskała też Izabela Sekulska, która przywraca pamięć o żydowskich mieszkańcach Mielca – miasta, w którym przed II wojną żyło 11 tys. mieszkańców, a ponad połowę stanowili Żydzi. Od 2019 r. Sekulska podejmuje działania głównie w rodzinnym Mielcu, ale również w Tarnowie, w którym mieszka, i w innych miejscowościach Polski południowej. Jest założycielką grupy na Facebooku Mayn Shtetele Mielec. Prowadzi blog o tej samej nazwie, w którym opublikowała kilkadziesiąt tekstów o żydowskiej historii miasta. Jak mówi, „blog jest pomnikiem ku czci mieleckich Żydów budowanym ze słów”. Sekulska jest członkinią Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej w Tarnowie, a także liderką ogólnopolskiej sieci Liderów i Liderek Dialogu przy Forum Dialogu. Wspólnie ze społecznością skupioną wokół grupy Mayn Shtetele Mielec zajmuje się porządkowaniem cmentarzy i miejsc pamięci, organizuje uroczystości, prowadzi poszukiwania archiwalne związane z Żydami. Ich efektem jest opisanie losów osób spoczywających na jednym z mieleckich cmentarzy. W 2021 r. Sekulska zaczęła tworzyć Mielecką Listę Ofiar Holokaustu.
Magdalena Smoczyńska, psycholog i językoznawczyni, emerytowana profesor UJ - to kolejna osoba nominowana. Od pięciu lat profesor prowadzi badania nad losami około setki dzieci ocalałych z Zagłady, które w 1945 r. trafiły do dwóch żydowskich domów dziecka w Rabce i w Zakopanem. Domy te, zorganizowane przez psycholog Lenę Kichler, musiały zostać zamknięte wskutek powtarzających się antysemickich ataków. Po ich zamknięciu 30 dzieci przewieziono do Zakopanego, a później Kichler potajemnie wywiozła cały zakopiański dom dziecka do Francji, skąd dzieci trafiły do Izraela. Badania prof. Smoczyńskiej obejmują kwerendy w archiwach i bazach danych, próby dotarcia do żyjących podopiecznych Kichler. W efekcie badaczka dotarła już do ponad 40 takich osób, z którymi przeprowadziła rozmowy. Obecnie pracuje nad książką „Lena Kichler i jej dzieci”.
Pośród nominowanych jest także Michał Szaflarski, zaangażowany w działania mające na celu upamiętnienie Żydów z Czarnego Dunajca. Kilka lat temu rozpoczął akcję porządkowania tamtejszego cmentarza. W 2020 r. dołączył do projektu „Ludzie, Nie Liczby” prowadzonego przez Dariusza Popielę. W Czarnym Dunajcu stanął pomnik Ofiar Zagłady z Czarnego Dunajca i okolic z tablicami zawierającymi nazwiska. Dziś miejsce to stanowi ważny punkt w pamięci rodzin i potomków ocalałych. Ogrodzony i uporządkowany cmentarz jest terenem, przy którym zatrzymują się wycieczki, a turyści mogą poznać historię Żydów z Podhala. Szaflarski nawiązuje kontakty z potomkami Żydów zamieszkujących niegdyś region Czarnego Dunajca. W 2022 r. współorganizował obchody 80. rocznicy zagłady Żydów z Czarnego Dunajca i okolic z ich udziałem. Zajmuje się także zbieraniem i archiwizowaniem historii rodzin żydowskich z okolicy.
Nominowany do Nagrody POLIN 2022 został również Zespół Szkół w Krzepicach. Zespół w 2008 r. zainicjował projekt „Krzepice - dwie kultury - wspólna pamięć”, w ramach którego zaadoptował pochodzący z XVIII w. cmentarz żydowski mieszczący się przy ul. Nadrzecznej. To jedno z największych skupisk żeliwnych macew w Europie. Znajduje się na nim ok. 400 nagrobków, które były odlewane w niedalekiej Kuźni Starej i są świadectwem świetności gminy żydowskiej w ówczesnych czasach. Od tamtej pory młodzież pod opieką pani Jolanty Drab, nauczycielki języka polskiego, oraz innych pracowników szkoły corocznie wykonuje prace porządkowe. Jolanta Drab inicjuje projekty edukacyjne dotyczące polsko-żydowskiej historii i żydowskich mieszkańców Krzepic, angażując przy tym władze lokalne. W ich ramach prowadzone są badania poszukiwawcze i inwentaryzacyjne, spacery historyczne, apele. W czerwcu 2022 r. uczniowie Zespołu Szkół działali na cmentarzu z wolontariuszami z amerykańskiej The Matzevah Foundation. Współpracowali również ze studentami z wydziału archeologicznego Staffordshire University, którzy badali teren, poszukując zbiorowej mogiły. Prawdopodobnie pochowano w niej ok. 50 żydowskich mężczyzn zamordowanych w czasie II wojny.
Ogłoszenie laureatki lub laureata Nagrody POLIN 2022 nastąpi 30 listopada, podczas uroczystej gali w Muzeum, która będzie transmitowana w mediach społecznościowych. Pula nagród w konkursie wynosi 73 tys. zł.
Od 2015 r. – jak przypomina Marta Dziewulska, rzecznik POLIN - laureatami Nagrody są osoby lub organizacje, które swoimi działaniami chronią pamięć o historii polskich Żydów oraz przyczyniają się do kształtowania wspólnej przyszłości, wzajemnego zrozumienia i szacunku pomiędzy Polakami a Żydami.
Mecenasem konkursu Nagroda POLIN 2022 jest Jankilevitsch Foundation. Nagrody pieniężne ufundowali Tomek Ulatowski, Znamienity Darczyńca Muzeum POLIN, Wiktor Askanas i Ewa Masny-Askanas, Odette and Nimrod S. Ariav Foundation oraz anonimowy darczyńca.
Kapitułę konkursu 2022 tworzą prof. Dariusz Stola, historyk, były dyrektor Muzeum POLIN – przewodniczący sądu konkursowego; Zygmunt Stępiński, historyk, dyrektor Muzeum POLIN; Paula Sawicka, przewodnicząca Rady Programowej Stowarzyszenia przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii „Otwarta Rzeczpospolita”; Piotr Wiślicki, przewodniczący Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce; Edyta Pawlik, reprezentująca Jankilevitsch Foundation; dr Michał Bilewicz, prof. UW, wykładowca na Wydziale Psychologii UW; dr Olga Kaczmarek, dyrektorka Forum Dialogu; Dariusz Popiela, laureat Nagrody POLIN 2021; Paweł Kulig, laureat Nagrody POLIN 2020; Marcin Kącki, reporter, autor książek; Łucja Koch, kierowniczka Działu Edukacji POLIN.
Współorganizatorem finału konkursu jest Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Konkurs realizowany jest w ramach projektu "Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe" i współfinansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszu EOG oraz przez budżet krajowy.(PAP)
Autor: Anna Bernat
abe/ skp/
