Wobec uporczywej walki komunistycznych władz z Kościołem, kard. Karol Wojtyła nie miał narzędzi, aby w pełni weryfikować informacje dot. oskarżeń duchownych o afery obyczajowe czy o współpracę z wrogą Kościołowi władzą - powiedział PAP historyk prof. Paweł Skibiński z Uniwersytetu Warszawskiego.
w poniedziałek w TVN24 reportażu Marcina Gutowskiego "Franciszkańska 3", w którym opisane zostały przypadki trzech kapłanów: Bolesława Sadusia, Eugeniusza Surgenta i Józefa Loranca oraz reakcja na nie ówczesnego metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły.
"W ramach logiki komunistycznego państwa, które walczyło z Kościołem ze względów ideologicznych, w celu zakładanej ateizacji społeczeństwa oraz ze względów politycznych, w celu usunięcia przeszkody utrudniającej komunistom dowolną manipulację społeczeństwem, w czasie PRL zmieniały się tylko metody walki, ale nie zmieniał się zasadniczy cel i wrogość przedstawicieli władz wobec Kościoła i katolików" - powiedział PAP prof. Skibiński.
Zaznaczył, że "w sferze religijnej rok 1956 był tylko pozorną odwilżą". "To prawda, że z więzień zostali zwolnieni przetrzymywani tam z powodów politycznych księża, że wypuszczono z internowania prymasa kard. Stefana Wyszyńskiego, że zawarto nowe porozumienie między władzami komunistycznymi a Episkopatem Polski, ale ekipa gomułkowska, inspirowana z Moskwy, przy pierwszej okazji zaostrzyła politykę wobec Kościoła. Na przykład trzy lata po święceniach biskupich Karola Wojtyły, a jeszcze przed jego nominacją na ordynariusza krakowskiego, Sejm PRL 15 lipca 1961 r. podjął uchwałę o likwidacji nauczania religii w szkołach, mimo że przetrwało ono czasy stalinowskie. Ponadto, stosowano wobec Kościoła prowokacje oraz szykany administracyjne i finansowe" - zauważył prof. Skibiński. Jako przykład wskazał prowokację w parafii w Wierzbicy, gdzie wierni przez lata buntowali się przeciw biskupowi sandomierskiemu.
Historyk zaznaczył, że władze stosowały różne metody walki z Kościołem.
"Pierwsze lata działalności Karola Wojtyły jako biskupa pomocniczego przypadły na okres, kiedy komuniści podjęli szeroko zakrojoną akcję dyskredytacji duchowieństwa oraz dezintegracji środowiska kościelnego. Najbardziej spektakularna była sprawa tzw. +Zielonego zeszytu+ autorstwa ks. Leonarda Świderskiego, sekretarza biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka. Autor został ukarany karami kościelnymi i w związku z tym w rewanżu wziął udział w prowokacji SB. Zawarte w +Zielonym zeszycie+ jego rzekome wspomnienia były pornograficznym paszkwilem na biskupa wydanym przez SB i rozesłanym przez służby do wszystkich duchownych w kraju" - powiedział profesor. Dodał, że "weryfikacja fałszywych informacji przez prymasa Wyszyńskiego i kurię rzymską okazała się bardzo trudna, a w międzyczasie – w 1963 r. - pomówiony przez Świderskiego biskup zmarł".
Jak podkreślił prof. Skibiński, władze w celu dezintegracji środowisk kościelnych rozbudowywały sieć tajnych współpracowników SB wśród duchowieństwa oraz świeckich działaczy katolickich.
"Stosowano także naciski administracyjne i finansowe np. poprzez odmowy wydawania zezwoleń na budowę nowych kościołów oraz nakładanie na +niepokorne parafie+ tzw. domiaru, czyli nadzwyczajnego kilkusetprocentowego podatku stosowanego zwykle do walki z rzemiosłem. Władze miały świadomość, że parafie jako podmioty nie prowadzące działalności gospodarczej nie będą miały z czego spłacać obciążeń fiskalnych" - zwrócił uwagę historyk. Dodał, że "władze stosowały także naciski osobiste poprzez szykanowanie np. rodzin kapłanów".
Przyznał, że szykany przynosiły pewne efekty. "Istnieją dokumenty świadczące o tym, że poszczególne osoby z różnych środowisk katolickich oraz spośród duchowieństwa, w tym nawet niektórzy późniejsi biskupi - łamały się pod presją władz. Czasami szły na współpracę pod wpływem szantażu. Innym razem licząc na uzyskanie od władz ułatwień (np. paszportu) bądź korzyści materialnych. Natomiast mimo prowokacji i lokalnych sukcesów, Kościół katolicki w Polsce jako całość nie został zdezintegrowany przez SB" - zastrzegł prof. Skibiński.
Jak dodał, kard. Karol Wojtyła "miał świadomość, że część duchownych poszła na współpracę z aparatem władzy, ale nie miał narzędzi, aby zweryfikować wiedzę na temat konkretnych osób".
"Kościół jako instytucja społeczna, nawet w sprzyjających okolicznościach politycznych, nie ma aparatu permanentnej weryfikacji otrzymywanych informacji. Tym bardziej w czasach komunistycznych szykan nie miał on możliwości weryfikacji informacji na temat oskarżeń o afery obyczajowe konkretnych duchownych, czy też faktu ich współpracy z władzą. Nie mógł również liczyć na jakąkolwiek współpracę ze strony wrogich mu struktur państwowych. W konsekwencji, wobec doniesień o przestępstwach duchownych, biskup nie był w stanie skorzystać z pomocy milicji czy prokuratury, które tego rodzaju informacje wykorzystałyby tylko do zwalczania Kościoła, a często nawet nagradzały wewnątrzkościelnych przestępców, rozmaitymi przywilejami i dobrami, kupując sobie ich lojalność, podobnie jak to czyniły w latach stalinowskich wobec księży patriotów, rekrutowanych nieraz spośród zdemoralizowanych duchownych" - powiedział historyk.
Wyjaśnił, że "naturalną reakcją obronną Kościoła na szykany ze strony władz PRL-u, było zamykanie się struktur kościelnych na świat". "W praktyce oznaczało to zatrzymywanie dla siebie informacji na temat różnych duchownych. W przypadku, kiedy pochodziły one z zewnątrz Kościoła, wówczas najczęściej nie dawano im wiary traktując jako potencjalny atak, manipulację lub prowokację" - powiedział prof. Skibiński.
Zaznaczył, że "kard. Wojtyła teoretycznie mógł korzystać z narzędzi dyscyplinowania księży, jakimi dysponuje każdy ordynariusz diecezji w Kościele, ale w praktyce były one ograniczone z powodu działań władz komunistycznych".
"Księdza podejrzanego o działania przeciwko Kościołowi kard. Wojtyła mógł np. odsunąć od funkcji kapłańskich, odesłać do klasztoru w celu nawrócenia bądź po prostu usunąć z terenu diecezji, której był ordynariuszem. W warunkach PRL-u każde z tych działań było jednak do pewnego stopnia iluzoryczne, ponieważ władze takich szkodliwych ludzi często wprost wspierały i nagradzały w postaci np. finasowania im dostatniego życia, co budziło jeszcze większe zgorszenie wśród wiernych. W związku z tym, Kościół chcąc ograniczyć szkodliwość działań podejrzanego kapłana często pozostawiał go w dawnym miejscu, uważając, że w ten sposób ma go przynajmniej pod pewną kontrolą" - wyjaśnił prof. Skibiński.
Wspomniał, że Kościół był w tamtych latach pozbawiony własnych mediów i stowarzyszeń katolickich, czyli zwyczajnych narzędzi wsparcia struktur kościelnych w ich działaniach ewangelizacyjnych.
Według historyka, najbardziej spektakularny konflikt władz komunistycznych z Kościołem katolickim w Polsce dotyczył obchodów milenijnych.
"Konflikt o interpretacje polskiej tożsamości i historii wokół tysiąclecia chrztu Polski czy – jak chcieli komuniści - tysiąclecia istnienia państwa polskiego, przypadł na pierwsze lata posługi biskupiej Karola Wojtyły jako ordynariusza krakowskiego" - zwrócił uwagę prof. Skibiński. (PAP)
Autor: Magdalena Gronek
mgw/ par/
