Cmentarz Bródnowski w Warszawie. Fot. PAP/R. Pietruszka
Rozpoczęły się prace archeologiczne przy wytyczaniu historycznych ścieżek Cmentarza Bródnowskiego oraz odkopaniu pochówku Szmula Zbytkowera i upamiętnieniu Abrahama Sterna.
Fundacja Dziedzictwa Kulturowego podjęła się realizacji prac archeologicznych przy wytyczeniu ścieżek cmentarza żydowskiego na Bródnie oraz odnalezieniu miejsca pochówku Szmula Zbytkowera i upamiętnieniu Abrahama Sterna. Dzięki pracom archeologicznym zostanie odtworzony układ historycznych ścieżek wraz z wyeksponowaniem zachowanych oryginalnych elementów alejek cmentarnych - w ten sposób nie tylko zostanie przywrócony przedwojenny charakter cmentarza, ale również ten dotychczas zarośnięty i przez to zapomniany cmentarz żydowski stanie się bardziej dostępny dla odwiedzających.
„Jest to niezwykle ważny dla nas projekt przywracania miejsca pamięci tego wyjątkowego miejsca na mapie warszawskich nekropolii. Liczymy na to, że dzięki naszym działaniom cmentarz stanie się ważnym punktem nie tylko Polski ale i świata. Warto przypomnieć, że żydowski cmentarz na Bródnie był jednym z największych tego typu obiektem na świecie i takiej rangi obiekt chcemy światu przywrócić” - powiedziała prezes Fundacji Dziedzictwa Kulturowego Aleksandra Waszak.
Szmul Zbytkower, protegowany króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, dzierżawca dzisiejszego Targówka był twórcą cmentarza żydowskiego na Bródnie i synagogi Praskiej - do dziś od jego nazwiska część praskiej Warszawy nosi nazwę „Szmulowizna” czy „Szmulki”. Podczas rzezi Pragi w 1794 roku Zbytkower ukrył wielu mieszczan praskich, ratując ich tym samym od śmierci bądź niewoli. Wykupywał także dzieci z rąk Kozaków, który to fakt został umieszczony na jego niezachowanym pomniku nagrobnym w formie plastycznej bądź jako inskrypcja - obecnie jego miejsce pochówku będzie poszukiwane na cmentarzu Żydowskim na Bródnie. Grób uległ zniszczeniu podczas II wojny światowej.
Abraham Stern był wynalazcą, jest też uznawany za prekursora cybernetyki. Zaczynał jako zegarmistrz w Hrubieszowie, gdzie już w 1810 r. skonstruował serię maszyn liczących, które wykonywały cztery podstawowe działania arytmetyczne i potrafiły również wyciągać pierwiastki kwadratowe. Stanisław Staszic ściągnął go do Warszawy, dzięki czemu Stern skonstruował „machinę rachunkową” wykonującą wszystkie cztery działania matematyczne - co było rewolucyjne jak na tamte czasy. Był również konstruktorem maszyny obliczającej pierwiastki kwantowe jak i maszyny wykonującej wszystkie pięć działań równocześnie. Od 1830 r. był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Projekt ma na celu przywrócenie miejsca pamięci temu wybitnemu polsko-żydowskiemu wynalazcy i ustawienie w miejscu jego pochówku upamiętnienia w formie macewy. Miejsce jego pochówku zostało odnalezione wiosną roku 2022 przez firmę Wykop na Poziomie a prace sfinansował Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie oraz Gmina Wyznaniowa Żydowska.
Prace są prowadzone we współpracy z profesjonalną firmą Wykop na Poziomie po akceptacji oraz pod nadzorem Komisji Rabinicznej do Spraw Cmentarzy.
Fundacja Dziedzictwa Kulturowego przystąpiła do realizacji prac dzięki środkom z funduszu celowego Kancelarii Premiera RP w ramach programu ochrony miejsc pamięci.
Partnerzy projektu: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Fundacja Dziedzictwa Kulturowego, Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie, Cmentarz Żydowski na Bródnie. (PAP)
Autorka: Anna Bernat
abe/ dki/
