Kazimierz Siemienowicz. Źródło: Wikimedia Commons
Wydane w 1650 r. w Amsterdamie opracowanie „Artis magnae artilleriae pars prima” autorstwa Kazimierza Siemienowicza, dotyczące budowy rakiet, w tym wielostopniowych, które zaczęto stosować dopiero w XX wieku, można zobaczyć na wystawie w Towarzystwie Naukowym Płockim (TNP).
Ekspozycja „Starodruki wojskowe” przedstawia 19 zabytków piśmiennictwa datowanych od XVI do XVIII wieku, a znajdujących się w zbiorach Biblioteki im. Zielińskich, należącej do TNP.
Wśród prezentowanych dzieł są m.in. regulaminy służby obozowej i garnizonowej dla regimentów pieszych i regimentów kawalerii oraz przepisy musztry wojsk I Rzeczpospolitej, publikowane z latach 1775-90.
„Na wystawie pokazujemy najcenniejsze i najstarsze w naszych zbiorach starodruki o tematyce wojskowej. Często są to jedyne egzemplarze w Polsce” – powiedziała dyrektor Biblioteki im. Zielińskich dr Grażyna Szumlicka-Rychlik.
Dyrektor Biblioteki im. Zielińskich: Wyjątkowym, unikatowym starodrukiem prezentowanym na ekspozycji jest „Artis magnae artilleriae pars prima”, XVIII-wieczne dzieło Kazimierza Siemienowicza. To pionierskie opracowanie z zakresu techniki wojskowej, zawierające projekty rakiet, w tym wielostopniowych, które tak naprawdę zaczęto budować dopiero w XX w.. Napisana po łacinie, wydana w 1650 r. książka, bardzo szybko została przetłumaczona na wiele języków, ale na język polski dopiero w 1968 r.
Jak podkreśliła, wyjątkowym, unikatowym starodrukiem prezentowanym na ekspozycji jest „Artis magnae artilleriae pars prima”, XVIII-wieczne dzieło Kazimierza Siemienowicza (ok. 1600-1650), szlachcica pochodzącego ze Żmudzi, inżyniera, dowódcy polskiej artylerii koronnej, który sztuce artylerii kształcił się w Niderlandach.
„To pionierskie opracowanie z zakresu techniki wojskowej, zawierające projekty rakiet, w tym wielostopniowych, które tak naprawdę zaczęto budować dopiero w XX wieku. Napisana po łacinie, wydana w 1650 r. książka, bardzo szybko została przetłumaczona na wiele języków, ale na język polski dopiero w 1968 r. Zachwycające są ryciny tego starodruku, w tym właśnie szczegółowe projekty rakiet” – podkreśliła Szumlicka-Rychlik.
Do najciekawszych zabytków piśmiennictwa, które można zobaczyć na wystawie w TNP, należy też opracowanie hiszpańskiego inżyniera wojskowego Diego Ufano (zmarły ok. 1613 r.) wydane po francusku w 1621 r. w Zutphen „Artillerie, c'est a dire: Vraye instruction de l'artillerie et de toutes ses appartenances”.
„Traktat, bogato ilustrowany pięknymi rycinami, opisuje wiele zagadnień teoretycznych i praktycznych związanych z artylerią. Jest to druk niezwykle ciekawy także dlatego, iż zawiera jedno z najwcześniejszych przedstawień nurka, wyposażonego w skórzany kombinezon z przewodem doprowadzającym powietrze, którego zadaniem było wydobycie armaty z dna rzeki” – powiedziała Agnieszka Ciechomska z TNP.
Zwróciła jednocześnie uwagę na opracowanie autorstwa Nicolas de Fer (ok. 1647-1720) francuskiego kartografa, nadwornego geografa króla Francji Ludwika XIV, a także króla Hiszpanii Filipa V, „Introduction a la fortification”, które zostało wydane w Paryżu w latach 1690-91, stając się najsłynniejszym atlasem fortyfikacji epoki. „Książka zawiera 64 ryciny przedstawiające najbardziej znane wówczas forty, w tym jeden polski - Kamieniec Podolski wraz ze szczegółowym jego opisem” – dodała Ciechomska.
Do najciekawszych zabytków piśmiennictwa, które można zobaczyć na wystawie w TNP, należy też opracowanie hiszpańskiego inżyniera wojskowego Diego Ufano (zmarły ok. 1613 r.) wydane po francusku w 1621 r. w Zutphen. Jak podała Agnieszka Ciechomska z TNP, traktat, bogato ilustrowany pięknymi rycinami, opisuje wiele zagadnień teoretycznych i praktycznych związanych z artylerią.
Na wystawie w TNP znaleźć też można wydany w Warszawie w 1792 r. podręcznik Johanna Gottlieba Tielke (1731-87) „Nauka Dla Officyerow Sposobiących Się Na Inżynierow Polnych albo Chcących bywać z pożytkiem na kampaniach przykładami z ostatniey siedmioletniey woyny objaśniona…” oraz opublikowane w 1775 r., także w Warszawie: „Regulamen służby obozowey y garnizonowey dla regimentow kawalerii” i „Regulamen służby obozowey y garnizonowey dla regimentow pieszych”, które opisują m.in. obowiązki powinności żołnierzy poszczególnych stopni i hetmanów - wielkiego koronnego i polnego koronnego.
Zabytkowe dzieła, prezentowane na wystawie „Starodruki wojskowe”, zostały zdigitalizowane, czyli opracowane cyfrowo, w ramach przedsięwzięcia dofinansowanego przez Urząd Miasta Płocka, i od listopada będą dostępne w internetowej Płockiej Bibliotece Cyfrowej, prowadzonej przez TNP, a także w multimedialnej czytelni Biblioteki im. Zielińskich.
Początek zbiorom Biblioteki im. Zielińskich dała w XIX wieku kolekcja ok. 25 tys. woluminów przekazana przez Gustawa Zielińskiego (1809-81), uczestnika powstania listopadowego, zesłańca syberyjskiego, poety i bibliofila, jednego z redaktorów ówczesnej „Biblioteki Warszawskiej”. Księgozbiór liczy tam obecnie ponad 403 tys. jednostek, a do kolekcji specjalnej należy ok. 16 tys. zabytkowych woluminów, z czego ponad 8,5 tys. zapisano dotychczas w formie cyfrowej.
W zbiorach starodruków Biblioteki im. Zielińskich znajdują się m.in. pochodzące z XV wieku inkunabuły, jak „Expositio super toto Psalterio” Johannesa de Turrecrematy, najstarszy polski druk tłoczony, wydany w Krakowie w 1474 r. oraz Biblia z 1478 r. pochodząca z drukarni Antoniusa Kobergera w Norymberdze, a także „Boska Komedia” Alighieri Dantego z 1487 r., „Kronika świata” Wernera Rolewincka z 1492 r. i pierwsze wydanie „De revolutionibus orbium coelestium” Mikołaja Kopernika z 1543 r. Placówka posiada jedyne w polskich zbiorach pierwsze wydanie kompletu 80 grafik „Los Caprichos” Francisco Goi z 1799 r. (PAP)
autor: Michał Budkiewicz
edytor: Paweł Tomczyk
mb/ pat/
