Pałac Kazimierzowski UW. Fot. PAP/R. Pietruszka
200 lat temu, 19 listopada 1816 r., cesarz Rosji i król Polski Aleksander I podpisał dyplom fundacyjny Szkoły Głównej, noszącej od 1817 r. nazwę Uniwersytetu Królewskiego Warszawskiego.
U schyłku pierwszej Rzeczypospolitej w jej granicach funkcjonowały cztery szkoły uznawane za uniwersytety: założona w 1364 r. Akademia Krakowska, Szkoła Główna Litewska w Wilnie, Akademia Zamojska i Akademia Lwowska. W Warszawie będącej od połowy XVI wieku miejscem obrad sejmów oraz miastem rezydencjonalnym króla brakowało uczelni mogącej konkurować z tymi ośrodkami nauki.
Duch oświecenia i plany modernizacyjne Stanisława Augusta Poniatowskiego sprawiały, że pojawiły się plany stworzenia uniwersytetu w Warszawie. Jego namiastką była mieszcząca się w Pałacu Kazimierzowskim na Krakowskim Przedmieściu powołana w 1765 r. Szkoła Rycerska. Realizację dalszych planów rozwoju szkolnictwa wyższego w Warszawie przerwał III rozbiór w 1795 r. W latach Księstwa Warszawskiego w jego stolicy funkcjonowały dwie szkoły wyższe: Szkoła Lekarska i Szkoła Nauk Administracyjnych.
Proklamowane w 1815 r. Królestwo Polskie jest nazywane „małym państwem wielkich nadziei”. Ambicje jego elit wyrażały się między innymi w tworzeniu instytucji, takich jak Bank Polski, których celem miało być wspieranie rozwoju kraju. Konieczne było również powołanie uniwersytetu. Jego projekt przygotował w okresie Księstwa Warszawskiego Stanisław Staszic. To on wraz ze stojącym na czele Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Stanisławem Kostką Potockim zwrócił się na początku 1816 r. do króla Polski i cesarza Rosji Aleksandra I o powołanie „Szkoły Głównej”.
19 listopada 1816 r. „dyplomat” ustanawiający nową uczelnię został podpisany przez cesarza. Składać się ona miała z pięciu wydziałów: Teologicznego, Filozoficznego, Nauk i Sztuk Pięknych, Lekarskiego, Prawa i Administracji. Powołano 21 profesorów, wśród których byli najwybitniejsi polscy naukowcy tamtego okresu.
19 listopada 1816 r. „dyplomat” ustanawiający nową uczelnię został podpisany przez cesarza. Składać się ona miała z pięciu wydziałów: Teologicznego, Filozoficznego, Nauk i Sztuk Pięknych, Lekarskiego, Prawa i Administracji. Powołano 21 profesorów, wśród których byli najwybitniejsi polscy naukowcy tamtego okresu: Samuel Bogumił Linde, Stanisław Staszic, czy Fryderyk Skarbek. Dziekanem Wydziału Nauk i Sztuk Pięknych został wybitny malarz Marceli Bacciarelli. Pierwszym rektorem wybrano ks. prof. Wojciecha Anzelma Szweykowskiego, który nie wzbudzał sprzeciwu władz. Pełniąc ten urząd do powstania listopadowego dążył do uchronienia studentów przed prześladowaniami przez Rosjan. Zabraniał świętowania rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja i tym samym wzbudzał niechęć studentów, którzy jednak zdawali sobie sprawę z jego rzeczywistych patriotycznych poglądów.
Siedzibą Uniwersytetu stał się Pałac Kazimierzowski. W 1816 r. dobudowano do niego dwa skrzydła. W kolejnych latach uczelnia wzbogaciła się o budynek audytoryjny i gmach sztuk pięknych. Ważnymi inwestycjami był również ogród botaniczny oraz istniejące do dziś bardzo wówczas nowoczesne obserwatorium astronomiczne w Alejach Ujazdowskich.
W ciągu 13 lat stale wzrastała liczba studentów na Uniwersytecie Królewskim Warszawskim. W 1817 r. było ich 209, w roku akademickim 1830/1831 już 903. Przeszło połowa z nich pochodziła z warstwy szlacheckiej, 40 proc. z mieszczaństwa, kilka procent stanowili chłopi. Niemal wszyscy byli z Królestwa Polskiego.
Po wybuchu powstania listopadowego, 10 stycznia 1831 r. rektorem wybrano fizyka Józefa Karola Skrodzkiego. Okres, w którym pełnił swą funkcję nie sprzyjał rozwojowi nauki. Wielu jego studentów wzięło udział w wojnie z Rosją. Po upadku powstania władze carskie podjęły decyzję o likwidacji młodej uczelni.
Uniwersytet Królewski Warszawski przetrwał zaledwie piętnaście lat. Jego koniec był równie dramatyczny jak przekreślenie wielkich nadziei związanych z Królestwem Polskim i powstaniem listopadowym.
Michał Szukała
szuk/ mjs/ ls/
