Przyłączenie Górnego Śląska do Polski w 1922 r. nie było niczyim prezentem, lecz efektem wieloletnich starań mieszkańców tej ziemi; nie byłoby też możliwe bez zaangażowania społeczeństwa polskiego - podkreślają przedstawiciele IPN.
Na Śląsku w czerwcu obchodzona jest 95. rocznica objęcia części Górnego Śląska przez Rzeczpospolitą. Z tej okazji katowicki IPN zorganizował spotkanie dla licealistów pt. „Raduj się Polsko!”. Pracownicy Instytutu opowiadali o najważniejszych faktach i genezie wydarzeń, rozdawali też replikę okolicznościowego znaczka wybitego w 1922 r. Dzięki grupie rekonstrukcyjnej uczniowie mogli zobaczyć jak prezentowali się i jak byli uzbrojeni powstańcy śląscy. Obejrzeli też film z serii dokumentalnej „Encyklopedia powstań śląskich”.
Część Górnego Śląska, która wróciła do Polski w wyniku plebiscytu i III powstania śląskiego z 1921 r., faktycznie została przejęta przez Rzeczpospolitą dopiero rok później, w czerwcu 1922 r. 20 czerwca w Katowicach odbyła się główna uroczystość objęcia Górnego Śląska przez administrację polską. Wydarzenie to wieńczyło kilkuletni okres zmagań dyplomatycznych i militarnych o sporny region, w których stronami była odrodzona Polska i pokonane w I wojnie światowej Niemcy.
„Jako Instytut staramy się pokazać te radosne, naprawdę warte świętowania wydarzenia historyczne, obchodzić ich kolejne rocznice – tak jak ta. Wiadomo, że ona jest preludium do przyszłorocznych obchodów stulecia odzyskania niepodległości” - powiedział dyrektor katowickiego IPN Andrzej Sznajder.
Przypomniał, że choć odzyskanie niepodległości jest kojarzone z 11 listopada 1918 r., to jednak formowanie się państwa polskiego było o wiele bardziej skomplikowane i nie może być sprowadzane do tej jednej daty.
„Chcemy przypomnieć, że ostatecznie objęcie części Górnego Śląska, dopiero w 1922 r., nie było czymś oczywistym, nie było niczyim prezentem dla Polski, ale było efektem wielu zabiegów, starań, walk, działań dyplomatycznych – ogromnego zaangażowania społeczeństwa Śląska i – o czym też trzeba pamiętać – ogromnego zaangażowania społeczeństwa polskiego, które tym zabiegom o powrót Śląska do Polski bardzo mocno i aktywnie kibicowało” - podkreślił.
„To nie jest tak, że Polska nie interesowała się Śląskiem” - dodał Zbigniew Gołasz z IPN, odnosząc się do niektórych opinii i publikacji. "Walkę o przyłączenie ich ziem do Polski prowadzili przede wszystkim Górnoślązacy, ale Polacy udzielali powstańcom pomocy militarnej, logistycznej, finansowej. Ochotnicy szkolili powstańców, a czasem też pomagali w walce" – wskazał.
Jak ocenił Sznajder, bez zaangażowania Rzeczypospolitej nie byłyby możliwe powstania śląskie ani kampania przed plebiscytem na Górnym Śląsku. „Nie jest prawdą, że wsparcie było symboliczne i bez znaczenia. Rok 1922 był czasem radości – zarówno dla mieszkańców regionu, jak i dla Polski” - zaznaczył.
Symbolem tej radości i solidarności były wydane w 1922 r. okolicznościowe znaczki. Z okazji rocznicy IPN wybrał jeden z nich, wybity w Krakowie, przedstawiający śląskiego orła z koroną na piersi i zlecił wykonanie kilku tysięcy replik. Znaczki będą rozdawane do 20 czerwca.
W latach 1919-21 ważyła się sprawa przynależności państwowej Górnego Śląska, należącego wcześniej do państwa niemieckiego. Odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. wzmogło działający na Śląsku polski ruch narodowy zwalczany przez niemiecką administrację. Konsekwencją walk o polskie wpływy narodowe były m.in. trzy powstania śląskie - z lat 1919, 1920 i 1921.
Zorganizowany w celu wyznaczenia nowych granic plebiscyt na Śląsku odbył się 20 marca 1921 r. W głosowaniu mogły wziąć udział także osoby, które wcześniej wyemigrowały z tych terenów. W związku ze ściągnięciem z Niemiec blisko 200 tys. emigrantów, głosujący za przynależnością do Polski znaleźli się w mniejszości - stanowili 40,3 proc. Komisja Plebiscytowa przyznała prawie cały obszar Niemcom.
Jednak po ostatnim powstaniu śląskim zdecydowano o korzystniejszym dla Polski podziale. Z obszaru plebiscytowego przyłączono 29 proc. ziem i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna.
15 czerwca 1922 r. Komisja Międzysojusznicza zawiadomiła rządy Polski i Niemiec, że w ciągu miesiąca powinny objąć przyznane terytoria. Przejmowanie dokonywało się w kilku etapach. W Katowicach 17 czerwca 1922 r. rozwiązano najpierw miejscową policję, której miejsce zajęli polscy funkcjonariusze. 19 czerwca na katowickim rynku odbyła się parada wchodzących w skład wojsk alianckich oddziałów francuskich i ich wymarsz z Katowic. Dzień wcześniej podpisano akt polsko-francuskiego przejęcia powiatu katowickiego, a straż na posterunkach granicznych przejęli śląscy powstańcy.
Uroczystość powitania Wojska Polskiego odbyła się 20 czerwca. Oddziały polskiej kawalerii pod wodzą gen. Stanisława Szeptyckiego przedefilowały na katowicki rynek, gdzie odprawiono uroczystą mszę. 16 lipca 1922 r. odbyła się w Katowicach uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską. Podpisano wówczas Akt Objęcia Górnego Śląska.
Późniejsza, sierpniowa wizyta na Górnym Śląsku naczelnika państwa marszałka Józefa Piłsudskiego rozpoczęła kolejny okres państwowości polskiej na części Górnego Śląska. We wrześniu odbyły się wybory do Sejmu Śląskiego, którego funkcjonowanie w ramach autonomii gwarantowała ustawa konstytucyjna. Autonomiczne województwo śląskie z Sejmem Śląskim i Skarbem Śląskim stanowiło nieodłączną część Rzeczypospolitej Polskiej, mimo że w okresie przejściowym - do 1937 r., obowiązywały tam prawa gwarantowane ludności polskiej i niemieckiej na całym Górnym Śląsku przez polsko-niemiecką konwencję genewską z 15 maja 1922 r.(PAP)
kon/ agz/
