Witold Pyrkosz. 2010 r. Fot. PAP/R. Jocher
Witold Pyrkosz, niezapomniany Pyzdra z "Janosika", Wichura z "Czterech pancernych i psa", Balcerek z "Alternatyw 4", wreszcie - senior rodu Mostowiaków w serialu "M jak miłość", kończy w sobotę 90 lat.
Jeden z najbardziej lubianych polskich aktorów przyszedł na świat 24 grudnia 1926 r. w Krasnymstawie. W jego dokumentach jako data urodzenia figuruje jednak 1 stycznia 1927 r. Różnicę tę Pyrkosz wyjaśnił w autobiograficznej książce z 2009 roku, pt. "Podwójnie urodzony" (wywiad-rzeka, który przeprowadziły z artystą dziennikarki Anna Grużewska i Iza Komendołowicz; Wydawnictwo Literackie). Jak się okazuje, zamianę dat artysta zawdzięcza swojej babci.
"Gdy byłem jeszcze niemowlęciem, matka wyjechała ze mną do Lwowa, do swojej matki, czyli mojej babki Bronisławy Kałahurskiej, która spytała: +Gdzie się urodził mój wnuk?+. Mama odpowiedziała: +W Krasnymstawie+. +Co to za wieś?! Gdzie ta wieś?!+ - krzyknęła babka i oznajmiła: +Wykluczone, mój wnuk nie mógł się urodzić w jakimś Krasnymstawie, on się musiał urodzić we Lwowie+. I tak zmieniono mi miejsce urodzenia” - czytamy w autobiografii Pyrkosza.
"Gdy byłem jeszcze niemowlęciem, matka wyjechała ze mną do Lwowa, do swojej matki, czyli mojej babki Bronisławy Kałahurskiej, która spytała: +Gdzie się urodził mój wnuk?+. Mama odpowiedziała: +W Krasnymstawie+. +Co to za wieś?! Gdzie ta wieś?!+ - krzyknęła babka i oznajmiła: +Wykluczone, mój wnuk nie mógł się urodzić w jakimś Krasnymstawie, on się musiał urodzić we Lwowie+. I tak zmieniono mi miejsce urodzenia” - czytamy w autobiografii Pyrkosza.
Dalej aktor wspomina: „Ale została jeszcze ta niefortunna według babci Bronisławy data. Babka (...) stwierdziła: +Niedobrze, przez te kilka dni do wojska pójdzie wcześniej. Nie, lepiej, żeby urodził się we Lwowie 1 stycznia 1927 roku+. I tak mam zapisane w papierach".
We Lwowie Pyrkosz spędził dzieciństwo. Podczas II wojny wraz z rodzicami przeniósł się do Krakowa. Studiował w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Aktorskiej, którą ukończył w 1954 r.
W 1955 r. debiutował na scenie Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. Potem znalazł się w zespole Teatru Ludowego w Nowej Hucie. Brał udział w przedstawieniu inauguracyjnym, grał Morgala w "Krakowiakach i góralach" Wojciecha Bogusławskiego w reż. Wandy Wróblewskiej (1955). Na nowohuckiej scenie współpracował przede wszystkim z Jerzym Krasowskim i Krystyną Skuszanką. W ich inscenizacjach stworzył pierwsze znakomite kreacje.
W 1964 r. przeniósł się z Krakowa do Wrocławia, do Teatru Polskiego, którym w latach 1965-1972 kierowali Skuszanka i Krasowski. Z wrocławską sceną związany był do 1975 r. We Wrocławiu zaczął również występować w kabarecie "Dreptak".
Od drugiej połowy lat 70. Pyrkosz kontynuował artystyczną karierę w Warszawie. W latach 1975-1981 był aktorem Teatru Polskiego. Później, na krótko, związał się z Teatrem Studio (1981-1982) i Teatrem Rozmaitości (1982-1983). Od 1983 r., przez siedem lat, występował w Teatrze Narodowym. Od początku lat 90. współpracował z Teatrem na Woli i Teatrem Ochoty.
W dorobku ma także wiele ról w Teatrze Telewizji, z którym związany jest od lat sześćdziesiątych. Grał m.in. w: "Braciach Lautensack" Liona Feuchtwangera (1969), w "Romulusie Wielkim" Friedricha Duerrenmatta (1972), Napoleona w spektaklach Wiesława Wodeckiego - "Mąż przeznaczenia" George'a Bernarda Shawa (1972) i "Zbieg z wyspy św. Heleny" Theo Fleischmana (1972), Lapkina-Tiapkina w „Rewizorze” Mikołaja Gogola w reżyserii Jerzego Gruzy (1977) oraz detektywa Marlowe'a w "Długim pożegnaniu" wg Raymonda Chandlera (1982).
Duże uznanie widzów przyniosła Pyrkoszowi także rola zbójnika Jędrusia Pyzdry w serialu "Janosik" (1974) Jerzego Passendorfera. Inną pamiętną postacią telewizyjną graną przez Pyrkosza jest Józef Balcerek z serialu Stanisława Barei "Alternatywy 4” (1983). Polską publiczność aktor ujął także jako Lucjan Mostowiak w „M jak miłość”, w którym występuje od 2000 r.
W kinie Pyrkosz zadebiutował u Jerzego Kawalerowicza w 1956 roku w jego filmie „Cień”. Następnie zagrał m.in. muzyka Kardasa w "Eroice" (1957) Andrzeja Munka oraz Błażeja w "Rękopisie znalezionym w Saragossie" (1965) Wojciecha Hasa.
W 1966 r. znalazł się w obsadzie popularnego serialu "Czterej pancerni i pies" Konrada Nałęckiego; wcielił się w postać Franka Wichury. Duże uznanie widzów przyniosła Pyrkoszowi także rola zbójnika Jędrusia Pyzdry w serialu "Janosik" (1974) Jerzego Passendorfera. Inną pamiętną postacią telewizyjną graną przez Pyrkosza jest Józef Balcerek z serialu Stanisława Barei "Alternatywy 4” (1983). Polską publiczność aktor ujął także jako Lucjan Mostowiak w „M jak miłość”, w którym występuje od 2000 roku.
W dorobku Pyrkosz ma też m.in. role w filmach fabularnych „Sami swoi” (1967) i „Nie ma mocnych” Sylwestra Chęcińskiego, „Bez znieczulenia” Andrzeja Wajdy (1978), „Constans” Krzysztofa Zanussiego (1980), „Vabank” (1982) i „Vabank II” (1984) Juliusza Machulskiego (jako Duńczyk) oraz w serialach „Do krwi ostatniej” i „Dom”.
W 2006 r. Witold Pyrkosz, nazywany „królem polskich seriali”, otrzymał statuetkę Superwiktora za całokształt osiągnięć artystycznych. W 2009 r. został uhonorowany Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis.
W 2014 r. za artystyczny dorobek życia Pyrkosz został wyróżniony Nagrodą honorową, Jańcia Wodnika, Ogólnopolskiego Festiwalu Sztuki Filmowej Prowincjonalia. Tego samego roku aktor zostawił ślad swojej dłoni na Alei Gwiazd w Międzyzdrojach. (PAP)
jp/ agz/ hes/ rda/
