Aleksander Skarbek, polityk i społecznik – obrońca Lwowa

Aleksander Skarbek pochodził ze starej arystokratycznej polskiej rodziny osiadłej na Kujawach i Mazowszu. Dziadek Fryderyk Skarbek uważany za ojca polskiej ekonomii, był  działaczem państwowym i społecznym, a także autorem książek historycznych oraz licznych powieści i sztuk teatralnych. Był też właścicielem Żelazowej Woli, w której Mikołaj Chopin ojciec Fryderyka był guwernerem. Uważa się, że imię Fryderyk nadano wielkiemu kompozytorowi w związku z tym, że Fryderyk Skarbek trzymał do "chrztu z wody" Fryderyka Chopina.

Ojciec Henryk był uczestnikiem powstania styczniowego. Brał udział w kilku ważnych bitwach, był adiutantem Mierosławskiego. Po upadku powstania prześladowany przez władze carskie; był więziony na Pawiaku, w Cytadeli oraz w twierdzy Modlin. Wypuszczony został z więzienia po interwencji ojca u samego Cara.
 
W listopadzie 1869 roku Henryk Skarbek kupił majątek Jordanowice, dzisiaj jest to część Grodziska Mazowieckiego.

Aleksander urodził się 18 stycznia 1874 roku w Jordanowicach. Początkową naukę pobiera w domu, w którym żywe są ciągle tradycje wolnościowe i patriotyczne. W związku z przyjęciem przez ojca obowiązków kuratora fundacji im. Stanisława Skarbka, cała rodzina w roku 1885 przenosi się do Lwowa; w skład fundacji wchodził Teatr Skarbkowy we Lwowie oraz Dom starców i sierot w Drochowyżu. Aleksander uczęszcza do gimnazjum we Lwowie i w Stryju. Maturę zdaje w 1894 roku. Następnie studiuje prawo w Innsbrucku, które kończy z tytułem doktora w 1899 roku. Żeni się 30 maja 1901 roku z Felicją ze Szczepańskich, bogatą wdową po Andrzeju Fredrze, synu Aleksandra i Zofii z Jabłonowskich. 
 
Po powrocie ze studiów pracował w służbie administracyjnej w Namiestnictwie we Lwowie, a następnie w Starostwie przemyskim. W 1903 roku zostaje wybrany Marszałkiem Rady Powiatowej w Rutkach i przenosi się do Beńkowej Wiszni gdzie zajął się administrowaniem majątków żony. Wraz z żoną wspiera finansowo prace społeczne i oświatowe szczególnie wśród Polaków w powiecie rudeckim. Przyczynił się do wybudowania w Rudkach cegielni, mleczarni oraz szosy Rudki – Podchorzec.

Od 1906 roku angażuje się politycznie. Wstępuje do Stronnictwa Demokratyczno – Narodowego i staje się jego najaktywniejszym członkiem w Galicji Wschodniej. W 1906 r. zostaje posłem na Sejm galicyjski. W lutym 1908 r. zostaje posłem do parlamentu austriackiego. W roku 1909 został wybrany do wiedeńskiej Rady Państwa, gdzie działał aktywnie w wielu komisjach sejmowych na rzecz rozwoju Galicji. W kolejnych wyborach w czerwcu 1911 r. uzyskuje mandat na następną kadencję. Przenosi się do Wiednia, jednak raz w tygodniu przyjeżdża do Bańkowej Wiszni, aby zarządzać dobrami. Nie rezygnuje z działalności społecznej. W Rudkach pełnił funkcje przewodniczącego Powszechnej Kasy Oszczędności, był też członkiem Okręgowego Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. We Lwowie należy do Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego, Rady Zawiadowczej Galicyjskiego Banku Kredytowego oraz Ligi Pomocy Przemysłowej. W roku 1911 kupuje drukarnie w Białej oraz finansuje działalność Stronnictwa Demokratyczno - Narodowego w Białej i Bielsku. Od 1913 r. był członkiem Zarządu Głównego Kółek Rolniczych oraz Towarzystwa Szkół Ludowych.

Aleksander Skarbek w parlamencie austriackim pracuje do wybuchu I wojny światowej. W roku 1914 składa mandat. Podczas wojny tworzy  „Legion Wschodni”, jest także twórcą słynnej odezwy do Polaków. Sprzeciwił się podporządkowaniu Legionu cesarzowi austriackiemu poprzez złożenie przysięgi wiernopoddańczej. Doprowadza do rozwiązania legionu, a sam w związku z groźbą aresztowania przez władze emigruje do Szwajcarii, gdzie aktywnie działa na rzecz niepodległej Polski w kołach emigracyjnych i w bezpośrednich kontaktach z rządami Ententy.
 
W roku 1916 korzystając z immunitetu poselskiego przybywa do Wiednia. W latach 1917/18 pracuje nad stworzeniem Polskich Kadr Wojskowych złożonych z polskich oficerów i żołnierzy służących w armii austriackiej pod hasłem „Polska krew tylko dla Polski”.  Niebawem okazało się, że organizacja ta odegrała znaczącą rolę w walce z Ukraińcami o Lwów i Wschodnią Małopolskę.
 
28 X 1918 roku  wraz z przedstawicielami większych galicyjskich partii politycznych tworzy w Krakowie Polską Komisję Likwidacyjną, która miała zarządzać Galicją do czasu przejęcia władzy nad całą odradzającą się Polską przez rząd centralny w Warszawie. W skład Komisji prócz Aleksandra Skarbka wchodzą między innymi: Wincenty Witos, Ignacy Daszyński, Włodzimierz Tetmajer, Jędrzej Moraczewski. Dowództwo wojskowe zostaje powierzone płk. Bolesławowi Roji.
 
31 października w magistracie krakowskim podczas spotkania z władzami austriackimi Skarbek współprowadzący rozmowę z dowódcą austriackiej Komendy Wojskowej w Krakowie gen. Siegmundem Benigni zażądał, aby Austriacy oddali władzę na ręce Polskiego Komitetu Likwidacyjnego, a gdy ci oponowali zagroził aresztem. W efekcie tych działań tego dnia PKL przejęła władze w Krakowie i całej Galicji Zachodniej. Kilka lat później Wincenty Witos stwierdził, że Skarbek przyczynił się w znacznej mierze do wycofania się Austriaków bez zniszczeń i rozlewu krwi.

Pierwszego listopada 1918 roku Skarbek wraz z polską delegacją udaje się do Lwowa w celu przejęcia władzy, podobnie jak to miało miejsce w Krakowie. Niestety po drodze w Przemyślu okazuje się, że Lwów zajęli Ukraińcy. Skarbek na własną rękę wydaje telegraficzny rozkaz, rozesłany po okolicznych miejscowościach, aby wszystkie siły wojskowe zgromadziły się w Przemyślu. W ten sposób sformowana została pierwsza grupa odsieczy, która dotarła do Lwowa 20 listopada. Był to pociąg pancerny, 140 oficerów,1228 żołnierzy 8 armat, 79 wozów i 507 koni. Naraża się tym władzom wojskowym, a dowódca wojska z ramienia PKL gen. Roja żąda jego aresztowania.
 
 23 listopada Aleksander Skarbek zostaje prezesem Tymczasowego Komitetu Rządzącego we Lwowie. Bierze też udział w rozmowach z Ukraińcami w sprawie rozejmu. Rozejm jednak szybko zostaje zerwany. Lwów jest oblegany przez wojska ukraińskie, a w okolicach Lwowa Ukraińcy pacyfikują polskie wsie. W styczniu PKL prowadzi korespondencje z gen. Hallerem dowódcą Armii Polskiej we Francji w celu przyspieszenia przybycia wojska polskiego z odsieczą dla Lwowa i Galicji.
 
W marcu 1919 r. Ukraińcy przerywają linie kolejową Lwów – Przemyśl odcinając możliwość zaopatrzenia. W oblężonym mieście brakuje wszystkiego. Panuje głód. Brak jest amunicji. Ludzie zjadają należące do wojska konie. Władze wojskowe myślą o poddaniu miasta. Skarbek stanowczo protestuje. Osobiście zagrzewa wojsko do walki, a ludność cywilną podtrzymuje na duchu. Wydostaje się z miasta i zabiega u wszystkich miarodajnych czynników o pomoc zbrojną dla Lwowa. W ostatniej chwili Skarbek powraca samolotem wojskowym pilotowanym przez kapitana Steca. Samolot ostrzeliwany jest przez ukraińską artylerię, ale szczęśliwie ląduje i Skarbek ogłasza, że pomoc nadchodzi i apeluje o wytrwałość. W niedługim czasie przybywa z odsieczą poznańska dywizja gen. Konarzewskiego. Lwów jest uratowany.

 W „Słowie Polskim” o Skarbku napisano: ”Kto miał wtedy szczęście przebywać choć chwil parę z tym przedziwnym Polakiem, kto go widział wnoszącego wszędzie atmosferę niewzruszonej pewności, i wiarę w zwycięstwo, a przecież niepokojącego się o każdy drobiazg, szczególik w obronie, ten zaiste na zawsze w pamięci mieć będzie tę niezmożoną postać.” 

Nie ulega wątpliwości, że Aleksander Skarbek w znacznej mierze przyczynił się do pozostania Galicji Wschodniej w granicach II Rzeczypospolitej.

W lutym 1919 roku Aleksander Skarbek wszedł w skład Sejmu z ramienia Związku Ludowo Narodowego, gdzie cały czas występował na rzecz Lwowa i Galicji Wschodniej. W tym celu angażował również własny majątek wykładając znaczne sumy na werbunek i wyposażenie ochotników do obrony Ukrainy. Ponieważ zaangażowanie w politykę nie pozwoliło sprawnie zarządzać majątkiem, Skarbkowie w 1919 r. sprzedają jego znaczną część.  Darowują też na rzecz inwalidów wojennych 950 morgów ziemi – działki żołnierskie po 10 morgów we wsiach Olchowice i Niklowice. Darowizna ta stała się podwaliną pod osadnictwo tych terenach, ponieważ inni właściciele ziemscy wzięli z niego przykład.
 
Podczas wojny polsko – sowieckiej w  lipcu 1920 r. Aleksander Skarbek został członkiem Rady Obrony Państwa.  Organizuje wtedy z pułkownikiem Mączyńskim armię ochotniczą celem obrony Lwowa; na ten cel  łoży znaczne sumy.  27 sierpnia akceptuje na posiedzeniu ROP projekt zatrzymania wojsk polskich na linii Curzona. Rok później w ramach komisji wojskowej zajmuje się w Sejmie opracowaniem ustawy „O prawach i obowiązkach oficerów.” Walczy też o równe prawo do awansów dla oficerów legionistów i wywodzących się z armii zaborczych, którzy byli gorzej traktowani.
 
W styczniu 1922 r. swój dom we Lwowie przy ul. Składowej 10  Aleksander Skarbek przeznacza  na  bursę dla studentów medycyny; powstaje tam Dom medyków im. Aleksandra i Felicji Skarbków.
 
Aleksander Skarbek był odznaczony Krzyżem Obrońców Lwowa, był też członkiem zakonu kawalerów maltańskich. Intensywny tryb życia, ciągłe podróże między Lwowem a Warszawą nadwerężyły jego zdrowie. W początku maja 1922 roku zachorował na tyfus oraz zapalenie płuc. Zmarł we Lwowie 31 maja 1922 roku.

Nad grobem zmarłego Marszałek Sejmu powiedział m.in.: „Schodzi z Nim do grobu Postać ściśle związana z dziejami odrodzenia Polski. Trudno w kilku słowach określić ten żywot pracy i poświęcenia dla Kraju, ale żywo tkwi nam w pamięci, jak to On po wybuchu wojny światowej, prześladowany przez Rząd austriacki, działał w Szwajcarii dla niepodległości Polski. Gdy w roku 1918 powrócił do kraju, położył wielkie zasługi jako Członek Komisji Likwidacyjnej.

Najpiękniejszą kartą Jego życia był dzień oblężenia i odsieczy Lwowa, kiedy zorganizował obronę i siłą Swego charakteru przekreślił małoduszny zamiar poddania miasta Lwowa. Pamięć tego niezwykłego Człowieka pozostanie na zawsze niezatarta w naszych sercach”.

Aleksander Skarbek został pochowany z honorami w kwaterze Obrońców Lwowa na cmentarzu Łyczakowskim.
 
                                                   Maciej Ciechomski
 

Przy pisaniu korzystałem:
-    z Internetowego Polskiego Słownika Biograficznego
-    z broszury Włodzimierz Karpiński „Aleksander hr. Skarbek i niepodległość Polski”. Lwów 1931
-    z opracowania Marek Przeniosło „Polska Komisja Likwidacyjna wobec konfliktu polsko-ukraińskiego” Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2009 r.
-    ze wspomnień Konstancji Łubkowskiej z domu Łuszczewskiej, mojej Babki, która była cioteczną siostrą Aleksandra Skarbka 

ls/