Komunikat Kierownictwa Walki Konspiracyjnej informujący o przeprowadzonej 26 marca 1943 r. przez żołnierzy Grup Szturmowych Szarych Szeregów akcji uwolnienia więźniów przewożonych z al. Szucha do więzienia na Pawiaku. Zbiór prasy konspiracyjnej i powstańczej, sygn. 71/4. Źródło: AAN
Głównym celem sił zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego było przygotowanie do powstania, które miało wybuchnąć w momencie załamywania się potęgi Niemiec. Do tego czasu Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa ograniczały swoje działania do operacji wymierzonych w niemiecki aparat terroru i machinę wojenną.
1939
26/27 września
Kilkanaście godzin przed kapitulacją obleganej przez Niemców stolicy grupa wyższych rangą oficerów z gen. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim zawiązała konspiracyjną organizację Służba Zwycięstwu Polski (SZP). Stała się ona zalążkiem Polskiego Państwa Podziemnego. Przy Komendzie Głównej SZP zorganizowano Radę Polityczną złożoną z przedstawicieli PPS, SL i SN. Komisarzem Cywilnym został działacz PPS, Mieczysław Niedziałkowski.
27 września
W Warszawie powołano tajną organizację harcerską Szare Szeregi, blisko współpracującą z podziemiem zbrojnym, stanowiącą formę przygotowania do służby wojskowej.
5 października
Członkowie SZP przygotowali zamach na przebywającego w Warszawie w celu odebrania defilady wojsk niemieckich Adolfa Hitlera. Na trasie przejazdu samochodu z Hitlerem wzdłuż Al. Ujazdowskich znajdował się potężny ładunek złożony z 500 kg trotylu, który z nie do końca ustalonych powodów nie został zdetonowany. Akcją dowodził płk Franciszek Niepokólczycki „Teodor”.
1940
29 marca
Po wkroczeniu do tajnej drukarni Organizacji Wojskowej „Wilki” (włączonej później w struktury Związku Walki Zbrojnej) przy ul. Sosnowej 3 funkcjonariusze gestapo zostali ostrzelani przez żołnierzy tej grupy konspiracyjnej, którym udało się uciec. W reakcji Niemcy aresztowali kilkudziesięciu mieszkańców okolicznych kamienic. Wszyscy prawdopodobnie zostali rozstrzelani w Palmirach.
14 września
Przy ul. Lwowskiej zastrzelono jednego z dwóch funkcjonariuszy gestapo, którzy szpiegowali odbywające się w tym miejscu spotkanie Komendy Obrońców Polski (włączonej w 1942 r. w struktury ZWZ). W odwecie Niemcy dokonali masowych aresztowań w kilku punktach Warszawy.
4 grudnia
Przy Okrężnej na Sadybie doszło do obrony zaatakowanej przez Niemców drukarni pisma „Walka” należącego do Narodowej Organizacji Wojskowej (włączonej w 1942 r. w struktury AK).
1941
7 marca
Grupa bojowa Kedywu Związku Walki Zbrojnej wykonała w Warszawie wyrok na Igo Symie, aktorze, volksdeutschu, konfidencie gestapo. Po wykonaniu wyroku Niemcy w odwecie aresztowali ok. 120 osób ze sfer artystycznych. 21 więźniów zostało rozstrzelanych w Palmirach. Miesiąc później do Auschwitz trafili m.in. Stefan Jaracz i Leon Schiller. Likwidacja Syma było jedną z pierwszych głośnych akcji wyrokowych w okupowanej stolicy.
Lipiec/sierpień
Rozpoczęto realizację planu „Wachlarz”, mającego na celu podjęcie działań dywersyjnych przyspieszających klęskę Niemiec w wojnie ze Związkiem Sowieckim.
26 listopada
Komenda Główna ZWZ zakończyła opracowywanie Statutu Wojskowych Sądów Specjalnych, który doprecyzowywał procedurę wydawania i wykonywania wyroków za zdradę i współpracę z okupantem. W kolejnych miesiącach wykonywanie wyroków stało się jednym z głównych zadań struktur wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego.
1942
24 maja
Żołnierze batalionu dyspozycyjnego KG AK „Baszta” opanowali pilnowane przez Niemców garaże Wodociągów Miejskich przy Czerniakowskiej. Zdobyto cztery samochody, mundury i broń.
Wrzesień
Zespół bojowy KG AK „Wapiennik” dokonał likwidacji współpracującej z Niemcami fikcyjnej organizacji konspiracyjnej „Nadwywiadu Rządu Londyńskiego”.
7 października
Z rozkazu dowódcy warszawskiego Związku Odwetu kpt. Jerzego Lewińskiego „Chuchro” oddziały AK dowodzone przez por. Józefa Pszennego „Chwackiego” i por. Zbigniewa Lewandowskiego „Zbyszka” przeprowadziły w okolicach Warszawy akcję „Wieniec” w celu zablokowania niemieckiego transportu kolejowego. W jej wyniku wykolejeniu uległy dwa parowozy, dwa wagony kolejowe oraz jeden wagon osobowy.
Listopad
Przyjęto plan akcji „Getto”. Zakładano wykonanie dwóch wyłomów w murze i zaatakowanie w tych miejscach sił niemieckich podejmujących likwidację ludności żydowskiej. Moment ataku miał zostać skoordynowany z Żydowską Organizacją Bojową. Zdecydowano się na dwa potencjalne miejsca wyłomów: sąsiedztwo cmentarza żydowskiego oraz okolice skrzyżowania Bonifraterskiej i Sapieżyńskiej.
Jesień
Żołnierze „Baszty” przeprowadzili serię akcji rozbrojeniowych żołnierzy i funkcjonariuszy niemieckich.
1943
26 marca
Grupy Szturmowe Szarych Szeregów w ramach Akcji pod Arsenałem odbiły aresztowanego przez Niemców kilka dni wcześniej harcmistrza Jana Bytnara „Rudego” oraz 20 innych więźniów politycznych, przewożonych z siedziby gestapo przy al. Szucha do więzienia na Pawiaku. W akcji dowodzonej przez Stanisława Broniewskiego „Orszę” i Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę” zginęło czterech Niemców, a dziewięciu zostało rannych. Rany odniosło także dwóch akowców, a jeden został schwytany przez gestapo.
30 marca
W kawiarni „Europejska” na rogu ul. Wilczej i Marszałkowskiej oddział wykonawczy Referatu 993 dokonał likwidacji dwóch oficerów krakowskiego gestapo, którzy przybyli do Warszawy na spotkanie z podpor. Janem Poznańskim, który aresztowany i torturowany przez Niemców zgodził się pozornie na współpracę z nimi. Po zwolnieniu powrócił do stolicy i skontaktował się z kontrwywiadem AK, który zdecydował się na przeprowadzenie akcji.
19 kwietnia
Na wieść o wybuchu Powstania w getcie warszawskim Armia Krajowa rozpoczęła realizację planu akcji „Getto”, skoordynowanej z Żydowską Organizacją Bojową. Tego dnia żołnierze AK podjęli pierwsze próby zniszczenia muru getta. Kolejna próba ataku została podjęta 23 kwietnia. W kolejnych dniach zrywu podejmowano także ataki na niemieckie patrole wzdłuż murów getta.
Późna wiosna–lato
Akcja „C”: wszystkie oddziały warszawskiej AK wzięły udział w działaniach zmierzających do likwidacji wszystkich szmalcowników i współpracowników gestapo. Udało się dokonać ok. 10 skutecznych zamachów.
12 sierpnia
Podczas akcji „Góral” przy Senatorskiej żołnierze Kedywu KG AK „Motor” zaatakowali konwój Banku Emisyjnego w Polsce i przejęli 106 mln zł.
8 października
W barze „Za kotarą” przy ul. Mazowieckiej 2 przeprowadzono likwidację właściciela lokalu, Józefa Staszauera, oficera Oddziału V KG AK, konfidenta gestapo. W trakcie akcji żołnierze 993/W wdali się w strzelaninę z grupą gestapowców, którzy prawdopodobnie przypadkowo spotkali się w tym czasie w barze. Zlikwidowano Staszauera wraz z jego żoną i ze szwagrem oraz siedmiu Niemców i ich konfidentów.
3 grudnia
Przy ul. Leszno zlikwidowany został Anton Hergel, komisarz drukarń w dystrykcie warszawskim Generalnego Gubernatorstwa. Był to pierwszy atak na funkcjonariusza reżimu okupacyjnego zorganizowany w ramach akcji „Główki” mającej na celu zlikwidowanie najgroźniejszych esesmanów i innych przedstawicieli niemieckiej machiny terroru.
1944
8 stycznia
W okolicach Starej Miłosnej żołnierze „Agatu” przeprowadzili nieudany zamach na gubernatora okupowanej Warszawy Ludwiga Fischera.
1 lutego
Członkowie zgrupowania „Agat” dokonali udanego zamachu na znienawidzonego przez mieszkańców Warszawy szefa SS i policji na okręg warszawski Franza Kutscherę, na którego wcześniej wyrok śmierci wydał płk August Emil Fieldorf „Nil”. W akcji zginęło sześciu jej uczestników, m.in. Bronisław Pietraszewicz „Lot”, Zbigniew Gęsicki „Juno” i Marian Senger „Cichy”. W odwecie za zabicie Kutschery Niemcy nałożyli na Warszawę 100 mln zł kontrybucji oraz rozstrzelali 100 polskich zakładników.
10 lipca
Napad na aptekę Wendego: Janusz Brochwicz-Lewiński ps. Gryf bez walki przejął zapasy leków i opatrunków apteki „Nur für Deutsche” na Nowym Świecie. Akcja była częścią przygotowań do wybuchu ewentualnego powstania.
31 lipca
Dowódca AK gen. Tadeusz Komorowski „Bór” wydał dowódcy Okręgu AK Warszawa-Miasto płk. Antoniemu Chruścielowi „Monterowi” rozkaz o rozpoczęciu 1 sierpnia 1944 r. o godz. 17.00 zbrojnej walki z Niemcami w Warszawie.(PAP)
Autor: Michał Szukała
szuk/ skp/
