Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podczas rozmowy z nowo wybranym prezydentem Gabrielem Narutowiczem w Belwederze. 10.12.1922. Fot. NAC
100 lat temu, 11 grudnia 1922 r., na urząd prezydenta został zaprzysiężony Gabriel Narutowicz. Wybitny inżynier i minister spraw zagranicznych zwyciężył głosami stronnictw lewicowych, centrowych i mniejszości narodowych. Jego wybór spotkał się z protestami środowisk endeckich.
1921
17 marca – Sejm Ustawodawczy uchwalił Konstytucję marcową. Zgodnie z jej zapisami prezydent był wybierany na siedmioletnią kadencję przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością głosów. Prezydent miał prawo powoływać i odwoływać rząd, zwoływać, zamykać i odraczać sesje Sejmu i Senatu, obsadzać funkcje wojskowe, posiadał zwierzchność nad siłami zbrojnymi, mógł jednak wypowiedzieć wojnę i zawrzeć pokój za uprzednią zgodą Sejmu. Posiadał także prawo łaski, pełnił funkcje reprezentacyjne. Podpisywał ustawy, nie miał inicjatywy ustawodawczej.
1922
27 lipca – Sejm Ustawodawczy uchwalił regulamin Zgromadzenia Narodowego, które miało zostać wyłonione w zbliżających się wyborach do Sejmu i Senatu.
5 listopada – W wyborach do Sejmu zwyciężył Chrześcijański Związek Jedności Narodu, utworzony z ugrupowań endeckich i chadeckich, który zdobył 163 mandaty poselskie.
12 listopada – W wyborach do Senatu 39 mandatów (na 111) zdobyli kandydaci Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej.
2 grudnia – Marszałek Sejmu Maciej Rataj ogłosił, że wybór prezydenta odbędzie się 9 grudnia.
4 grudnia – Naczelnik Państwa Józef Piłsudski podczas spotkania z posłami i senatorami nowej kadencji zapowiedział, że nie zamierza kandydować na prezydenta.
8 grudnia – Przywódca PSL-„Wyzwolenie” Stanisław Thugutt spotkał się z ministrem spraw zagranicznych Gabrielem Narutowiczem. W czasie rozmowy przekonał go do kandydowania na urząd prezydenta. Argumentował, że brak wspólnego kandydata lewicy stwarza dla niego szansę zwycięstwa, oraz przestrzegał przed zdominowaniem sceny politycznej przez prawicę.
9 grudnia – W piątym głosowaniu na prezydenta wybrano Gabriela Narutowicza. Uzyskał 289 głosów. Jego kontrkandydat Maurycy Zamoyski 227. Tuż po wyborze w Warszawie odbyła się pierwsza manifestacja przeciwko Narutowiczowi, który po krótkim wahaniu przyjął wybór. Termin zaprzysiężenia wyznaczono na 11 grudnia około południa.
11 grudnia – Protestujący przeciwko wyborowi dokonanemu przez Zgromadzenie Narodowe zablokowali drogę orszaku prezydenta z Łazienek Królewskich do Sejmu. Mimo to prezydentowi elektowi udało się dotrzeć do gmachu przy Wiejskiej, gdzie złożył przysięgę. Na placu Trzech Krzyży doszło do starć między bojówkami partii prawicowych i lewicowych.
14 grudnia – Naczelnik Państwa Józef Piłsudski formalnie przekazał obowiązki głowy państwa Narutowiczowi.
16 grudnia – Podczas otwarcia wystawy w warszawskiej Zachęcie niezrównoważony sympatyk endecji Eligiusz Niewiadomski zastrzelił prezydenta Narutowicza. Na podstawie zapisów Konstytucji marcowej obowiązki głowy państwa przejął marszałek Sejmu Maciej Rataj.
20 grudnia – Zgromadzenie Narodowe przeprowadziło kolejne wybory prezydenta. Zwyciężył Stanisław Wojciechowski, którzy otrzymał 57 proc. głosów (298) przy 43 proc. Kazimierza Morawskiego (221). Tego samego dnia Wojciechowski został zaprzysiężony. Nowy prezydent wezwał przedstawicieli stronnictw do zgody i współpracy na rzecz państwa. „W imieniu Rzeczypospolitej wołam do Was, Obywatele: skłaniajcie się do zgody w sprawach dobra powszechnego, ona jest pierwszym warunkiem wiernego wykonania ustawy konstytucyjnej, uzdrowienia gospodarczego i wychowania obywateli godnych imienia polskiego”.
1924
5 września – Ukraiński nacjonalista Teofil Olszański na placu Mariackim we Lwowie dokonał nieudanego zamachu na orszak prezydenta Stanisława Wojciechowskiego.
1926
12 maja – Na wieść o przygotowaniach Piłsudskiego do zamachu stanu prezydent Wojciechowski powrócił do Warszawy z rezydencji w Spale. O godz. 17.00 na moście Poniatowskiego spotkał się z marszałkiem Piłsudskim i zażądał przestrzegania prawa. Wkrótce na ulicach Warszawy rozpoczęły się walki między siłami rządowymi i wiernymi Piłsudskiemu.
14 maja – Wojciechowski zrzekł się sprawowanej funkcji ze względu na sytuację „uniemożliwiającą sprawowanie urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej”. Rezygnował, chcąc zapobiec wojnie domowej. Jego obowiązki przejął marszałek Sejmu Maciej Rataj.
31 maja – Zgromadzenie Narodowe zebrało się w celu wyboru nowego prezydenta. O stanowisko głowy państwa ubiegali się przed Zgromadzeniem Narodowym: Piłsudski i Adolf Bniński. 60 proc. głosów zdobył popierany przez lewicę Piłsudski, który nie przyjął wyboru, uzasadniając tę decyzję niewielkimi uprawnieniami głowy państwa.
1 czerwca – W kolejnym głosowaniu w Zgromadzeniu Narodowym wzięło udział trzech kandydatów: Ignacy Mościcki (popierany przez większość lewicy oraz piłsudczyków), Adolf Bniński (Związek Ludowo-Narodowy) i Zygmunt Marek (Polska Partia Socjalistyczna). W drugiej turze zwyciężył Mościcki.
4 czerwca – Ignacy Mościcki został zaprzysiężony na urząd prezydenta. Uroczystość odbyła się na Zamku Królewskim.
2 sierpnia – Sejm uchwalił nowelizację Konstytucji marcowej, która do historii przeszła jako nowela sierpniowa. Jej zapisy znacząco wzmacniały pozycję prezydenta. Przyznała mu prawo do rozwiązania parlamentu i wydawania rozporządzeń z mocą ustawy.
1930
30 sierpnia – Prezydent Mościcki po raz pierwszy w historii II RP rozwiązał parlament. Wybory wyznaczono na 16 listopada (Sejm) i 23 listopada (Senat).
1933
8 maja – Prezydent Mościcki został wybrany na drugą siedmioletnią kadencję. Posiedzenie Zgromadzenia Narodowego zostało zbojkotowane przez opozycję antypiłsudczykowską oraz mniejszości narodowe. Urzędujący prezydent był jedynym kandydatem. Zagłosowało na niego 332 posłów.
9 maja – Na Zamku Królewskim odbyło się drugie zaprzysiężenie prezydenta Mościckiego.
1935
23 kwietnia – Na Zamku Królewskim w Warszawie prezydent RP Ignacy Mościcki podpisał Konstytucję kwietniową. Nowa ustawa zasadnicza przyznawała głowie państwa nadrzędną pozycję wobec innych organów. Zwierzchnictwu prezydenta podlegał rząd, Sejm, Senat, siły zbrojne, sądy oraz kontrola państwowa. Prezydent miał być wybierany na siedmioletnią kadencję. Kandydata na urząd wskazywało Zgromadzenie Elektorów, które składało się z osób wybranych przez Sejm (50), Senat (25) oraz pięciu wirylistów (marszałkowie obu izb parlamentu, premier, prezes Sądu Najwyższego i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych). Prezydent mógł wskazać kandydata na swego następcę. Wówczas odbyłoby się głosowanie powszechne.
1938
13 września – Prezydent Mościcki rozwiązał Sejm i Senat IV kadencji oraz zarządził wybory parlamentarne na 6 listopada. Wybrany wówczas parlament miał wybrać kolegium wyborcze do wyborów prezydenckich w 1940 r. Następcą Mościckiego miał być marszałek Edward Rydz-Śmigły.
1939
17 września – W obliczu sowieckiej agresji na wschodnie ziemie Rzeczypospolitej prezydent Mościcki wraz z rządem przekroczył granicę z Rumunią. Wbrew zobowiązaniom sojuszniczym został internowany i pozbawiony możliwości pełnienia swoich obowiązków.
25 września – Prezydent Mościcki na podstawie kompetencji zapisanych w Konstytucji kwietniowej wyznaczył na swego następcę na wypadek opróżnienia się urzędu przed zawarciem pokoju ambasadora w Rzymie, gen. Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego. Rząd Francji zakomunikował polskim dyplomatom w Paryżu, że nie uzna rządu powołanego przez przedstawiciela obozu sanacji. W obliczu tego sprzeciwu nowym prezydentem został nominowany Władysław Raczkiewicz. Nominację antydatowano na 17 września.
30 września – W ambasadzie w Paryżu przysięgę prezydencką złożył Władysław Raczkiewicz. Moment ten uznawany jest przez historyków za początek sprawowania tego urzędu na uchodźstwie. 22 grudnia 1990 r. prezydent Ryszard Kaczorowski przekazał prezydentowi elektowi Lechowi Wałęsie symbole władzy prezydenckiej, kończąc w ten sposób okres sprawowania urzędu na emigracji.
Michał Szukała
