Przybliżenie skomplikowanych dziejów Polski w XX w. jest głównym zadaniem książki Witolda Sienkiewicza „Polska 1914-1989. Nadzieja i Piekło”. W ich zrozumieniu pomaga chronologiczny układ treści oraz liczne fotografie, ilustracje i mapy zamieszczone w publikacji.
Książka Witolda Sienkiewicza stanowi kompendium wiedzy o najnowszej historii Polski. Publikacja ma charakter syntezy, a jej głównym celem – jak podkreśla autor – jest systematyzacja i popularyzacja wiedzy o kluczowym dla dziejów niepodległego kraju i narodu okresie, jakim są lata 1914-1989.
Treść książki ma układ chronologiczno-tematyczny. W publikacji omówiono lata 1914-1918, okres Polski międzywojennej, czasy II wojny światowej oraz okres PRL oraz umieszczono kalendarium dat. Pod względem tematycznym opisano zagadnienia z zakresu polityki, gospodarki, społeczeństwa, religii, kultury (literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuki), nauki i sportu.
Sienkiewicz zwraca uwagę na fakt, że odzyskanie niepodległości przez Polskę było procesem, na który składało się wiele lat dążeń i walk o wolność. Dlatego też cezurą wstępną książki jest rok 1914. Zdaniem autora data ta stanowi granicę, „która zapoczątkowała szybki marsz społeczeństwa ku niepodległości”.
Treść książki ma układ chronologiczno-tematyczny. W publikacji omówiono lata 1914-1918, okres Polski międzywojennej, czasy II wojny światowej oraz okres PRL oraz umieszczono kalendarium dat. Pod względem tematycznym opisano zagadnienia z zakresu polityki, gospodarki, społeczeństwa, religii, kultury (literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuki), nauki i sportu.
Jak pisze Sienkiewicz, po zakończeniu I wojny światowej polskie dążenia do niepodległości zostały umiędzynarodowione. Odzyskanie wolności było wówczas „kwestią czasu, kwestią dni”. Jak tłumaczy: „Jedni odzyskanie niepodległości uzależniali od czynników zewnętrznych, od państwa koalicji (...) inni akcentowali znaczenie wysiłku własnego Polaków”.
Po odzyskaniu wolności nastał okres walk o granice, m.in. konfliktu polsko-ukraińskiego 1918-1919, powstania wielkopolskiego 1918-1919, wojny polsko-bolszewickiej 1919-1921 oraz trzech powstań śląskich z lat 1919-1921.
Oprócz tematyki polityczno-wojskowej w części poświęconej II RP omówione zostały także m.in.: populacja ówczesnej Polski, system partyjny, mniejszości narodowe i etniczne.
Centralne miejsce w publikacji zajmuje tematyka związana z II wojną światową. Sienkiewicz przybliża okoliczności wybuchu wojny na tle ówczesnej sytuacji międzynarodowej, po czym przechodzi do przedstawienia walk w trakcie kampanii 1939 r., z omówieniem istotnych dla przebiegu działań zbrojnych bitew (m.in. bitwy nad Bzurą).
W książce opisane zostało życie codzienne na ziemiach polskich podczas sowieckiej i niemieckiej okupacji, polityka okupacyjna wobec Żydów. Przedstawiono także istotne dla Polaków wydarzenia z czasów wojny m.in., Powstanie Warszawskie, zbrodnie katyńską i wołyńską, a także scharakteryzowano strukturę i działalność Polskiego Państwa Podziemnego. Dużą rolę w kształtowaniu „ducha polskości” w okresie okupacji odgrywało wojsko. Sienkiewicz opisał m.in. formowanie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie i Armii Polskiej w ZSRR.
Jak pisze Sienkiewicz, po 1945 r. represje spadały m.in. na żołnierzy polskiego podziemia niepodległościowego, których obecnie nazywa się „żołnierzami wyklętymi”. Autor wyjaśnia, że po wojnie podziemie: „cieszyło się dużą estymą szczególnie wśród młodzieży. Niemal w dobrym tonie było choćby otarcie się o nie”.
Ostatnią część książki stanowi omówienie dziejów PRL, a więc czasu, gdy Polska – jak pisze Sienkiewicz – znajdowała się „pod sowieckim protektoratem”. W tej części książki autor wyodrębnia kilka okresów: lata 1948-1956 nazwane „sowietyzacją”, 1956-1968 – tzw. mała stabilizacja, lata 1971-1980 określone mianem „dekady nadziei”.
Treść dotycząca okresu PRL koncentruje się wokół takich zagadnień jak m.in. instalowanie nowego systemu władzy, wystąpienia wolnościowe (w Poznaniu w 1956 r., w Warszawie w 1968 r., na Wybrzeżu w 1970 r., w Radomiu w 1976 r.), stan wojenny, rola Kościoła i Solidarności w upadku komunizmu.
„Eksperyment z komunizmem – prowadzony na żywym organizmie państwa i narodu – doprowadził pacjenta do stanu krytycznego. Trzeba było kuracji szokowej i lat rehabilitacji, by odsunąć ostatecznie zagrożenie” – podsumowuje polskie „doświadczenie z komunizmem” Sienkiewicz.
W książce umieszczono wiele archiwalnych (także kolorowych) fotografii, ilustracji, przedruków z gazet, kopii dokumentów (m.in. odezw i obwieszczeń), a także plakatów i rysunków propagandowych.
O edukacyjnym charakterze publikacji świadczy jej bogata oprawa graficzna. W pracy znajduje się wiele map obrazujących zagadnienia poruszane w tekście.
Książka „Polska 1914-1989. Nadzieja i Piekło” ukazała się nakładem wydawnictwa Demart. Patronat medialny nad publikacją sprawuje Polska Agencja Prasowa i portal historyczny dzieje.pl.
Waldemar Kowalski (PAP)
wmk/ ls/
