Nakładem poznańskiego wydawnictwa Święty Wojciech ukazały się wspomnienia Waltera J. Ciszka, amerykańskiego jezuity polskiego pochodzenia, który 23 lata spędził w sowieckich więzieniach i łagrach. Książka „…bo Ty jesteś ze mną. Duchowe świadectwo z Syberii” stanowi niezwykłe świadectwo hartu ducha jednostki poddanej represjom ze stronu totalitarnego państwa.
Walter J. Ciszek urodził się 4 listopada 1904 roku w górniczym miasteczku Shenanodah w Pensylwanii. Pochodził z rodziny polskich imigrantów, którzy przybyli do USA czternaście lat wcześniej. Był dzieckiem pełnym energii i niepewnym swojej drogi życiowej.
Z jednej stronie działał w ruchu skautowskim, z drugiej – jako przywódcą młodzieżowego gangu przysparzał rodzicom tak wielu kłopotów, że ojciec, Marcin Ciszek rozważał decyzje o oddaniu go do domu poprawczego. Dlatego też decyzja Waltera o wstąpieniu do seminarium duchownego była zaskoczeniem dla wszystkich jego bliskich. W 1928 roku Walter Ciszek wstąpił do nowicjatu zakonu jezuitów.
Jeszcze w czasie nowicjatu Ciszek postanowił, że poświęci pracy duszpasterskiej w Rosji – na jego wybór wpływ miała lektura pism św. Stanisława Kostki i apel papieża Piusa XI, wzywający młodych seminarzystów do podjęcia dzieła Bożego na terenach Związku Radzieckiego. Dostrzeżony przez przełożonych dzięki swej energii i zdolnościom organizacyjnym, Ciszek został w 1934 roku skierowany na studia w watykańskim Collegium Russicum. W 1937 roku wyświęcony został na księdza w obrządku bizantyński i przyjął imię Władimir. Kolejne lata spędził na wschodnich kresach Rzeczpospolitej w misji jezuickiej w Albertynie koło Słonima.
Wybuch II wojny światowej umożliwił Ciszkowi realizację marzeń apostolskich – wraz z polskimi uciekinierami podążył w głąb ZSRR, by w przebraniu robotnika służyć im pomocą duszpasterską. Pod przybranym nazwiskiem Włodzimierza Lipińskiego mieszkał i pracował w przemysłowym mieście Czusowoj na Uralu aż do czerwca 1941 roku, gdy po ataku III Rzeszy na Związek Radziecki został wraz innym ukrywającym się zakonnikiem aresztowany pod zarzutem szpiegostwa zna rzecz Niemiec, a następnie na rzecz Watykanu.
„Być może trzeba zostać pozbawionym wolności, aby dogłębnie zdać sobie sprawę z tego, jak cennym jest ona darem. Z pewnością jedne z największych udręk wszystkich więźniów stanowią wiedza i pamięć o tym, jak to było być wolnym”.
Początkowo osadzony w więzieniu w Permie wkrótce został przewieziony do Moskwy, na Łubiankę. Po kilku miesiącach ciężkiego śledztwa Ciszek podpisał przyznanie się do stawianych mu zarzutów, po czym został skazany na 15 lat ciężkich robót. Z Łubianki przewieziony został do Norylska, gdzie zmuszono go do pracy w kopalni węgla kamiennego oraz przy budowie kombinatu hutniczego. Po dziesięciu latach niewolniczej pracy w 1955 roku został zwolniony, jednak administracyjny nakaz zmuszał go do osiedlenia się w Norylsku. Dopiero wtedy mógł zawiadomić bliskich o swoim losie – do tej pory przez rodzinę i władze zakonne uznawany był za zamarłego.
Po uwolnieniu z łagrów, Walter Ciszek usiłował realizować swoją prace duszpasterską w tajemnicy, lecz władze sowieckie uniemożliwiały mu to, przenosząc go z miasta do miasta. Ostatecznie w październiku 1963 roku, po 23 latach wraz z innym więźniem, amerykańskim studentem został wymieniony na dwóch sowieckich szpiegów i mógł powrócić do Stanów Zjednoczonych. Do śmierci w 1984 pracował na Uniwersytecie Forham w stanie Nowy Jork. Obecnie w Watykanie trwa proces beatyfikacyjny Waltera J. Ciszka.
Książka „…bo Ty jesteś ze mną”, napisana wspólnie z Danielem K. Flaherty, również jezuitą, jest pełnym duchowych rozważań zapisem przeżyć Waltera J. Ciszka w Rosji sowieckiej, ukazującym rzeczywistość komunistycznego aparatu represji i syberyjskiej codzienności przez pryzmat spojrzenia chrześcijańskiego zakonnika. Książka konfrontuje chrześcijańskie ideały i zakonną pokorę z brutalną rzeczywistością opresyjnego systemu. Jej dodatkowym atutem są przesycone głęboko humanistyczną refleksją, opisy zderzenia jednostki z aparatem ucisku, zarówno w warunkach więziennych, jak i w universum łagrowym, pokus i metod, za pomocą których totalitarny system usiłuje złamać ducha swych poddanych oraz rozważaniami nad źródłem siły, pozwalającej ofiarom zachować autonomię i poczucie godności.
„Można uwięzić ciało, ale nic nie może zniszczyć wewnętrznej wolności człowieka – wolności duszy, umysłu, woli. To one są najwyższymi i najszlachetniejszymi władzami jednostki, sprawiają, że jest się takim, a nie innym. Nie da się ich ograniczyć” - piszą autorzy.
„…bo Ty jesteś ze mną. Duchowe świadectwo z Syberii”, Walter J. Ciszek SJ, Daniel L. Flaherty SJ, Wydawnictwo Święty Wojciech, Poznań 2016
Andrzej Kałwa
ajk/ ls/
