„Księga Pamięci poświęcona studentom Uniwersytetu Warszawskiego poległym i zmarłym w czasie walk o niepodległość 1918–1921”

W dziejach Uniwersytetu Warszawskiego bywały takie chwile, że społeczność akademicka musiała wykazać się nie tylko na polu nauki, lecz także i na polu walki. Tak stało się chociażby w latach 1918–1921, kiedy Polacy walczyli o niepodległość oraz granice odbudowującego się państwa. 

W pierwszych dniach listopada 1918 r., na wieść o wybuchu walk polsko-ukraińskich o  Lwów, na wiecu studentów Uniwersytetu Warszawskiego zadecydowano o wstępowaniu studentów do odradzającego się Wojska Polskiego. Senaty Uniwersytetu oraz Politechniki Warszawskiej wydały oświadczenie solidaryzujące się ze studentami, a powołany 7 listopada Akademicki Komitet Wykonawczy rozpoczął przygotowania do werbunku. „Jednocześnie, w porozumieniu z władzami uczelni, komitet ten postanowił, że przy zapisywaniu się na kolejny rok studiów każdy ze studentów będzie musiał przedstawić zaświadczenie o wywiązaniu się z obowiązku służby wojskowej lub – w przypadku studentek oraz osób niezdolnych do służby – pracy społecznej na rzecz ojczyzny” – czytamy. 

Zdecydowana większość żołnierzy-studentów UW urodziła się w latach 90. XIX w. Pochodzili z różnych warstw społecznych, a także z różnych części Polski, chociaż niemal jedna trzecia z nich urodziła się w Warszawie. Jak zauważają autorzy, wśród żołnierzy przeważali studenci trzech wydziałów – Prawa, Lekarskiego oraz Filozoficznego. Akademicy służyli w różnych formacjach Wojska Polskiego: w jednostkach piechoty, kawalerii czy artylerii, w wojskach inżynieryjnych oraz Lotniczym Baonie Uzupełnień. Część studentów Wydziału Lekarskiego zostało oddelegowanych do szpitali polowych lub kolumn sanitarnych. Ponadto przed wstąpieniem do Wojska Polskiego część studentów miało już doświadczenie wojskowe, zdobyte chociażby w czasie walk w trakcie wojny światowej. 

Historia studentów-żołnierzy w pierwszych latach niepodległej Polski pozostawała wciąż żywa. Autorzy „Księgi Pamięci”  przypominają historię tablicy poległych studentów, która została odsłonięta w styczniu 1924 r. w Pałacu Kazimierzowskim. Komitetowi odpowiedzialnemu za przygotowanie tej tablicy udało się ustalić listę studentów, którzy oddali życie w obronie niepodległości. W tym celu poprzez ogłoszenia w prasie zwrócono się do rodzin poległych o nadsyłanie informacji o okolicznościach ich śmierci. Wiele danych uzyskano także dzięki relacjom innych studentów Uniwersytetu. W wyniku trwającej ponad rok pracy ustalono nazwiska 108 studentów i studentek. 

Autorzy publikacji przypomnieli również historię planowanej w dwudziestoleciu międzywojennym księgi pamiątkowej. Prof. Stefan Pieńkowski, ówczesny rektor Uniwersytetu Warszawskiego, powierzył opracowanie i redakcję materiałów zgromadzonych do tej księgi jej inicjatorce, matce syna poległego w walce o niepodległość – Marii Straszewiczowej. Wydawnictwo to miało powstać w rocznicę powołania Legii Akademickiej lub w 20. rocznicę Bitwy Warszawskiej. Wybuch II wojny światowej to uniemożliwił. Przez całą wojnę dokumenty były jednak starannie przechowywane w domu Straszewiczów. W 1989 r. rodzina Straszewiczów przekazała całą dokumentację Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego.

„Księga Pamięci” zawiera biogramy 128 studentów i studentek Uniwersytetu Warszawskiego, którzy polegli lub zmarli w czasie walk w latach 1918-1921. W wyniku kwerend przeprowadzonych w Archiwum Uniwersytetu Warszawskiego i w Centralnym Archiwum Wojskowym, a także przeglądu ówczesnej prasy autorom publikacji udało się zweryfikować oraz uzupełnić przedwojenną listę studentów i studentek, a których nazwiska wyryto na odsłoniętej w 1924 r. tablicy pamiątkowej w Pałacu Kazimierzowskim.

„Księga Pamięci poświęcona studentom Uniwersytetu Warszawskiego poległym i zmarłym w czasie walk o niepodległość 1918–1921” Roberta Gawkowskiego, Andrzeja Krzysztofa Kunerta i Krzysztofa Pileckiego ukazała się nakładem Wydawnictw Uniwersytetu Warszawskiego. 

Anna Kruszyńska (PAP)

akr/