Lida Ostałowska we wstępie do nowego wydania książki Gabriela Mérétika napisała: „Historia wymaga emocji”. „Noc generała” jest dowodem na to, że historia przede wszystkim potrzebuje opisu.
Stan wojenny był jednym z najważniejszych wydarzeń w powojennej historii Polski. Przyczyny jego wprowadzenia, przebieg i skutki do dziś wywołują spory polityków, historyków i zwykłych obywateli. W ciągu 33 lat jakie minęły od nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku ukazało się wiele prac naukowych, szczegółowo analizujących ówczesną sytuację polityczną, gospodarczą i międzynarodową PRL, wspomnień świadków i uczestników zdarzeń – zarówno tych, którzy uczestniczyli we wprowadzaniu stanu wojennego, jak tych, stojących po drugiej stronie politycznej barykady.
To reporterska próba opisania pierwszej dobry stanu wojennego, przedstawienia wydarzeń, jakie miały miejsce w Polsce 13 grudnia 1981 roku, reakcji na nie polityków i prasy Zachodu, ale także – a może przede wszystkim – oddania atmosfery panującej wtedy w Polsce.
Wśród tych wszystkich książek „Noc generała” Gabriela Mérétika jest pozycją wyjątkową. To reporterska próba opisania pierwszej dobry stanu wojennego, przedstawienia wydarzeń, jakie miały miejsce w Polsce 13 grudnia 1981 roku, reakcji na nie polityków i prasy Zachodu, ale także – a może przede wszystkim – oddania atmosfery panującej wtedy w Polsce.
„Bezpośrednim impulsem (…) była relacja młodej Polki, która – będąc przejazdem w Paryżu – opowiadała mi o przeżyciach tej nocy; potem została internowana. Owa mieszanina zdarzeń komicznych i tragicznych wywarła na mnie wyjątkowe wrażenie” – pisał w 1988 roku Gabriel Mérétic – „Zastanowił mnie fakt, że do tego czasu nikt (przynajmniej na Zachodzie) nie usiłował odtworzyć przebiegu tych dramatycznych godzin.”
Gabriel Mérétic (1939-2000) znakomicie orientował się polskich realiach. W latach 60. był korespondentem francuskich mediów w Warszawie, współpracował z Programem III Polskiego Radia, tłumaczył na język francuski dzieła Sławomira Mrożka i Stanisława Ignacego Witkiewicza, a w późniejszych latach pracował jako korespondent francuskiej telewizji TF1 w Moskwie.
Przygotowując się do napisania „Nocy generała” Gabriel Mérétic przeprowadził trzysta siedemdziesiąt wywiadów ze świadkami wydarzeń z grudnia 1981 roku. Pragnąc uzyskać jak najpełniejszy obraz pierwszej doby stanu wojennego rozmawiał z polskimi opozycjonistami, przedstawicielami strony rządowej, politykami amerykańskimi, niemieckimi i francuskimi, dziennikarzami zachodnich mediów i zwykłymi obywatelami Polski.
W ciągu osiemnastu miesięcy pracy nad książką, Mérétic zgromadził ponad 50 godzin nagrań i kilka tysięcy stron notatek, dzięki którym czytelnik „Nocy generała” może obejrzeć pierwsze godziny stanu wojennego oczami pracownicy warszawskiej poczty, pracowników ambasady francuskiej w Warszawie, uciekającego przed milicją delegata na zjazd „Solidarności” czy analityków amerykańskich agencji rządowych.
Minuta po minucie, godzina po godzinie, autor książki przedstawia czytelnikowi działania władz partyjnych i wojskowych, internowania przedstawicieli opozycji, i pierwsze reakcje świata zachodniego, konfrontując wielką politykę, rozgrywającą się w rządowych gabinetach Warszawy, Moskwy, Berlina i Waszyngtonu z przeżyciami zwykłych obywateli, którzy 13 grudnia włączyli radio i usłyszeli głos generała Jaruzelskiego obwieszczający „wprowadzenie stanu wojennego na terenie całego kraju”.
Minuta po minucie, godzina po godzinie, autor książki przedstawia czytelnikowi działania władz partyjnych i wojskowych, internowania przedstawicieli opozycji, i pierwsze reakcje świata zachodniego, konfrontując wielką politykę, rozgrywającą się w rządowych gabinetach Warszawy, Moskwy, Berlina i Waszyngtonu z przeżyciami zwykłych obywateli.
Mérétic umiejętnie zestawia dramatyczne sceny aresztowań działaczy „Solidarności” z opisem zdystansowanej reakcji mediów i polityków świata zachodniego, biurokratyczne procedury, towarzyszące wprowadzaniu stanu wojennego – z atmosferą niepewności lęku panującą na warszawskich ulicach, a opinie kanclerza Niemiec czy prezydenta Stanów Zjednoczonych – z reakcjami zwykłych obywateli Polski, często przedstawianych tylko imieniem lub zawodem, co nadaje postaciom i ich przeżyciom wymiar uniwersalny.
Fakt, że autor „Nocy generała” był Francuzem pozwolił mu na zachowanie dystansu do opisywanych wydarzeń. Polski czytelnik może dzięki temu obejrzeć wydarzenia pierwszej doby stanu wojennego z zupełnie nowej perspektywy, pozbawionej emocjonalnego zaangażowania świadka naocznego, opowiadającego się po jednej ze stron ówczesnego konfliktu lub uczestniczącego w bieżącym sporze o stan wojenny. Spokojny, reporterski styl Gabriela Mérétika pozostawia czytelnika z emocjami bohaterów książki, nie narzucając mu ani interpretacji, ani oceny ich zachowań.
„Noc generała” to bez wątpienia jedna z najlepszych i najważniejszych książek o stanie wojennym jaka ukazała się na polskim rynku wydawniczym.
Gabriel Mérétic, „Noc generała”, przekład; Michał Radgowski, Wydawnictwo Dowody na Istnienie, 2014
Andrzej Kałwa
