„Warszawa – dumna stolica naszego narodu, nie miała łatwej historii, zwłaszcza w XX wieku. Równocześnie jednak Warszawa stała się symbolem niezłomnej polskiej niepodległości” – podkreślają autorzy dwujęzycznego albumu poświęconego dziejom przedwojennej, okupowanej i powojennej stolicy.
„Losy Warszawy w XX wieku są najbardziej dobitnym śladem tragicznej historii Polski w tym stuleciu. Odzyskana dla niepodległego państwa jako jego stolica, rozbudowana została wielkim wysiłkiem mieszkańców i cieszyła odradzające się po stuleciu niewoli społeczeństwo” – zaznaczył we wstępie prof. Wojciech Roszkowski. W krótkim zarysie przypomina rozwój miasta w ciągu zaledwie dwudziestu lat niepodległości. Przypomina, że symbolicznym początkiem transformacji miasta było zburzenie rosyjskiej cerkwi na placu Saskim oraz rozpoczęcie renowacji Zamku Królewskiego. Dwudziestolecie międzywojenne wieńczyło otwarcie nowoczesnego gmachu Muzeum Narodowego. W opinii prof. Roszkowskiego ten proces budowania Warszawy zakorzenionej w przeszłości został radykalnie przerwany przez katastrofę II wojny światowej i panowanie komunistów. „Można się zastanowić, jaki byłby los Polski i Polaków, gdyby ich dumy i nadziei nie zniszczył Hitler na spółkę ze Stalinem” – podsumowuje historyk.
Dzieje międzywojennej stolicy dokumentuje rozdział „Czas rozwoju. Warszawa do 1939 r.”. Zgromadzone fotografie prezentują najważniejsze miejsca przedwojennej stolicy oraz jej życie codzienne. Szczególnie wiele miejsca autorzy poświęcają nowym gmachom, stanowiącym modernistyczną wizytówkę miasta.
Okupacja niemiecka
„Czas terroru i ruin” to rozdział streszczający przeprowadzoną przez Niemców wieloetapową zagładę miasta realizowaną między wrześniem 1939 a styczniem 1945 r. Autorzy przypominają, że ostatecznym celem miało być stworzenie w miejscu Warszawy niewielkiego prowincjonalnego miasta, stanowiącego tylko element niemieckiego panowania w tej części Europy. „Hala kongresowa NSDAP projektowana na miejscu skazanego na zburzenie warszawskiego Zamku Królewskiego – symbolu państwowości polskiej, stanowi kwintesencję niemieckich wobec Warszawy” – piszą. Wiele fotografii zamieszczonych w albumie ilustruje początki długofalowego planu uczynienia ze stolicy miasta przeznaczonego dla Niemców. Widzimy na nich funkcjonowanie instytucji kulturalnych i miejsc rozrywki przeznaczonych wyłącznie dla okupantów oraz propagandowe sceny z ich życia codziennego.
Ten obraz Warszawy kontrastuje z syntetycznym podsumowaniem zbrodniczego bilansu okupacji oraz opisami egzekucji ulicznych. Większość z nich po raz pierwszy ukazuje się w tłumaczeniu na język angielski. Przy tej okazji autorzy w rozdziale „Ku czci bohaterów” przypominają postać architekta Karola Tchorka, który w 1949 r. wygrał konkurs na upamiętnienie warszawskich miejsc pamięci. W ciągu ponad siedemdziesięciu lat tablice Tchorka na trwałe wrosły w krajobraz miasta (pomimo nawet wielu błędów merytorycznych w ich lokalizacjach i opisach zdarzeń). Album jest elementem projektu „Tablice pamięci” realizowanego przez Fundację PGE we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej oraz Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego celem jest zamieszczenie przy każdej tablicy Tchorka angielskojęzycznej informacji na temat dokonanej w tym miejscu niemieckiej zbrodni przeciwko mieszkańcom Warszawy i okolicznych miejscowości. Częścią projektu jest również aplikacja przybliżająca wojenne dzieje stolicy.
Michał Szukała (PAP)
szuk / skp /
