„Sytuacja w kraju, czyli warunki, w jakich żyje naród polski i w jakich znalazło się państwo polskie w wyniku drugiej wojny światowej interesuje każdego Polaka poza granicami kraju” - tak rozpoczyna się jeden z dokumentów opracowanych na potrzeby rządu RP na Uchodźstwie, które prezentuje IPN w wydanej właśnie publikacji „Polska pod reżimem komunistycznym. Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944-1949)”.
„Zainteresowania tego nie mogą zaspokoić luźne informacje, czerpane z korespondencji z rodziną czy przyjaciółmi w kraju - czytamy w dokumentcie przygotowanym przez ekspertów ministerstwa spraw wewnętrznych Rządu RP na Uchodźstwie - nie zaspokaja tego żadne źródło informacji, które o Polsce i jej położeniu mówi wtedy tylko, kiedy to dogadza jego interesom. Treść wiadomości, ich opracowanie, podkreślenie jednych szczegółów, zamilczenie innych nieraz wypaczają obraz, który każdy Polak chciałby mieć jak najwierniejszym”.
Cytowany dokument miał stanowić próbę szczegółowej analizy sytuacji w powojennej Polsce i stanowić podstawę wyznaczenia dalszych kierunków polityki rządu emigracyjnego. Jego bazę źródłową stanowiły nie tylko raporty przesyłane z kraju nielegalnie za pośrednictwem kurierów, ale także oficjalne publikacje, dane statystyczne opracowane m.in. w Głównym Urzędzie Statystycznym, a nawet materiały prasowe i propagandowe.
Pracujący przy tworzeniu „Sprawozdania…” analitycy rządu emigracyjnego, dokonując starannej weryfikacji dostępnych materiałów, starali się ułożyć z nich jak najbardziej obiektywny i dokładny obraz powojennej Polski, unikając emocjonalnych deklaracji i politycznych polemik. „Znajdujemy się w walce i za każdy błąd z naszej strony płaci naród w kraju” – pisali we wstępie do „Sprawozdania…”.
Pracujący przy tworzeniu „Sprawozdania…” analitycy rządu emigracyjnego, dokonując starannej weryfikacji dostępnych materiałów, starali się ułożyć z nich jak najbardziej obiektywny i dokładny obraz powojennej Polski, unikając emocjonalnych deklaracji i politycznych polemik. „Znajdujemy się w walce i za każdy błąd z naszej strony płaci naród w kraju” – pisali we wstępie do „Sprawozdania…”.
Dokument podzielony jest na trzy podstawowe części: część polityczną – w której autorzy analizują przejęcie władzy przez komunistów, walkę z opozycją polityczną oraz charakter i zakres podporządkowania powojennej Polski Związkowi Radzieckiemu, część gospodarczą – prezentującą skutki izolacji kraju od gospodarki Zachodu (w tym planu Marshalla), szczegółowo opisującą przebieg przestawiania polskiej gospodarki na zasady centralnego planowania, a także próby narzucenia polskiemu rolnictwu kolektywizacji oraz część społeczną – w której analitycy rządu emigracyjnego przedstawiają mechanizmy sowietyzacji życia społeczno-kulturalnego w kraju i skutki tego typu działań dla Kościoła katolickiego, organizacji młodzieżowych, wolności słowa i szeroko pojętej kultury.
„Jak w tych warunkach radzi sobie naród polski? Czy siły – nadwyrężone w czasie ostatniej wojny tak olbrzymimi stratami we wszystkich dziedzinach życia społecznego nie są na wyczerpaniu? Pytania takie towarzyszą obserwacji stosunków w Polsce i nie można oczekiwać na nie w tych warunkach prostej odpowiedzi”.
„Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944-1949)” jest analityczną syntezą sytuacji w powojennej Polsce, syntezą imponującą rozmachem, precyzją i obiektywizmem. Twórcy dokumentu, starając się oddać jak najpełniej sytuację i nastroje w rządzonym przez komunistów kraju, nie stosują propagandowej retoryki, lecz na podstawie dostępnych danych budują wnioski, które w momencie ich formułowania mogły zaskakiwać pesymizmem, dziś natomiast uderzają trafnością przewidywań.
„Społeczeństwo polskie doskonale zdaje sobie sprawę z tego, że w obronie Polski nikt Sowietom wojny nie wypowie” – piszą autorzy raportu, przyznając, że „wyzwolenie spod jarzma sowieckiego jest gorąco przez ogół upragnione”. Ostrzegają równocześnie, iż „społeczeństwo polskie w dziesiątym roku najazdów i okupacji jest tak i duchowo, i psychicznie wyczerpane i zmęczone, że nie stać je na wysiłek intensywnego zajmowania się kwestiami przyszłości, ważnymi wprawdzie, lecz niemającymi w jego oczach bezpośredniego dlań znaczenia na dzień dzisiejszy”.
„Polska pod reżimem komunistycznym. Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944-1949)” otwiera nowy cykl wydawniczy IPN, w ramach którego publikowane będą materiały pochodzące z archiwów polskiego rządu emigracyjnego.
„Polska pod reżimem komunistycznym. Sprawozdanie z sytuacji w kraju (1944-1949)”, oprac. Jolanta Mysiakowska-Muszyńska, Wojciech J. Muszyński, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa, 2015
akł/ ls/
