Instytut Pamięci Narodowej oddaje w ręce czytelników kolejne wydanie albumu opracowanego przez Mariana Olszewskiego poświęconego Powstaniu Wielkopolskiemu. 100. rocznica tego zrywu stała się okazją do wznowienia popularnego albumu w nowej szacie graficznej.
„Zbrojny czyn mieszkańców Wielkopolski w szczególny sposób zapisał się na naszej historii. Wśród wielu przyczyn takiego stanu rzeczy jest fakt, że był to jeden z nielicznych polskich zrywów, który powiódł się praktycznie w całej pełni i zakończył się doniosłym zwycięstwem Powstańców, którzy osiągnęli większość zamierzonych celów” – pisze Jarosław Szarek, Prezes Instytutu Pamięci Narodowej, we wprowadzeniu do publikacji.
Album jest wydany po raz piąty. Przygotowany przez historyka Mariana Olszewskiego (1927-2014) stanowi, jak ocenia Agnieszka Łuczak, redaktor serii „Historia i Edukacja”, kompendium najważniejszej ikonografii dokumentującej Powstanie Wielkopolskie.
Podstawą piątego wydania stanowi jego poprzednia wersja, wydana w 2008 roku. Obecna wersja została jednak wzbogacona o fotografie artefaktów pochodzących ze zbiorów Muzeum Powstania Wielkopolskiego w Poznaniu – Oddziału Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości, Muzeum Powstańców Wielkopolskich im. Generała Józefa Dowbora Muśnickiego w Lusowie oraz Izby Pamięci Powstańców Wielkopolskich im. Stanisława Taczka w Mieszkowie. W tym wydaniu albumu zostały również zweryfikowane i poprawione podpisy pod ilustracjami.
Album został podzielony na chronologiczne części: „Ostatnie dni niewoli”, „Wielki dzień grudniowy”, „Droga do niepodległości”, „Z frontu północnego powstania”, „Na froncie zachodnim powstania”, „W chwilach wolnych od żołnierskiej powinności”, „Zwycięski finał”. Publikację zamyka rozdział „Pamiątki i pamięć powstania”.
Publikacja zawiera liczne fotografie, obrazy, rysunki czy ryciny, ale również odbicia historycznych pieczęci, znaczki pocztowe, dokumenty, plakaty czy odezwy. Ponadto do albumu zostały dołączone mapy, które prezentują militarne dokonania czasu Powstania.
W albumie znalazły się także współczesne (kolorowe) zdjęcia przedmiotów z czasów Powstania, m.in. powstańczego orzełka, repliki powstańczego sztandaru, szabli, czapki powstańca wielkopolskiego, ciężkiego karabinu maszynowego, prawideł do butów oficerskich, menażki wojskowej.
Umieszczone obok ilustracji podpisy mają edukacyjny charakter. Pomocą edukacyjną są również liczne zdjęcia-portrety wraz z krótkimi biogramami działaczy niepodległościowych oraz osób zaangażowanych w Powstanie od strony militarnej.
Ostatnia część albumu zawiera pamiątki i przykłady pamięci o Powstaniu, ukazując je w porządku chronologicznym – od czasów tuż po powstaniu aż do czasów współczesnych. Znalazły się więc tutaj inicjatywy związane z rocznicami, budowami pomników czy nagrobków powstańczych, a także inicjatyw kulturalnych, edukacyjnych i naukowych związanych z Powstaniem Wielkopolskim.
W tej części znalazł się również rys historii tej pamięci. W dwudziestoleciu międzywojennym pamięć o Powstaniu była silna. Natomiast wojna i okupacja niemiecka były dla tysięcy weteranów Powstania Wielkopolskiego i ich rodzin pasmem krwawego odwetu. Niemcy, oprócz przeprowadzania egzekucji, zburzyli również pomnik nagrobny powstańców wielkopolskich na cmentarzu górczyńskim w Poznaniu.
Chociaż w 27. rocznicę wybuchu Powstania, 27 grudnia 1945 roku, nad zburzonym Poznaniem zabrzmiał z ruin wieży ratuszowej pierwszy powojenny hejnał, dopiero popaździernikowe przemiany z 1956 roku przyniosły powolne, ale stopniowe i istotne zmiany postawy władz wobec Powstania i jego weteranów w polityce, życiu publicznym, sprawach bytowych, pracach naukowych, publicystyce i kulturze.
„Swoistą proklamacją +nowego kursu+ stała się wypowiedź przewodniczącego Rady Państwa Aleksandra Zawadzkiego podczas akademii w 38. rocznicę wybuchu Powstania Wielkopolskiego: +Uroczyście stwierdzamy, że Powstanie Wielkopolskie zalicza się do chlubnej tradycji walk o społeczne i narodowe wyzwolenie+” – czytamy w albumie.
W albumie znalazł się również list wysłany przez Władysława Gomułkę do weteranów na 40. rocznicę Powstania. W 1958 roku została również otwarta pierwsza powojenna wystawa poświęcona Powstaniu Wielkopolskiemu w Muzeum Narodowym w Poznaniu.
Od 1989 roku działa Towarzystwo Pamięci Powstania Wielkopolskiego 1918/1919. Zarząd Główny TPPW ustanowił w 1996 roku Nagrodę Honorową „Dobosz Powstania Wielkopolskiego” dla osób i instytucji, które w szczególny sposób przyczyniają się do popularyzacji wiedzy i pamięci o Powstaniu.
Powstanie Wielkopolskie wybuchło 27 grudnia 1918 roku w Poznaniu. Miało na celu wyparcie Niemców z Wielkopolski i przyłączenie jej do odradzającej się Rzeczypospolitej. Impulsem do wybuchu walk stał się przyjazd Ignacego Jana Paderewskiego do Poznania, którego powitanie przerodziło się w manifestację patriotyczną. Wojska powstańcze wyzwoliły spod władzy niemieckiej niemal całą Wielkopolskę. Był to jedyny zakończony zwycięstwem zryw niepodległościowy na terenie zaborów.
Album „Powstanie Wielkopolskie 1918-1919” Mariana Olszewskiego ukazał się nakładem Instytutu Pamięci Narodowej. Jest również pierwszym tomem nowej serii poznańskiego Oddziału IPN „Historia i Edukacja”, której celem jest przybliżenie w formie popularnonaukowych albumów wybranych wydarzeń z historii najnowszej, zwłaszcza historii Wielkopolski.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/
