"Za jeden wiersz" to tytuł autobiograficznej opowieści chińskiego pisarza i dysydenta Liao Yiwu, który za wiersz o masakrze na Palcu Niebiańskiego Spokoju spędził 4 lata w chińskim więzieniu. W 2012 r. został laureatem nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego.
Liao Yiwu urodził się w 1958 r. w Syczuanie. Jest poetą, prozaikiem, dziennikarzem i muzykiem.
W lipcu 1989 r. na pekińskim Placu Niebiańskiego Spokoju doszło do krwawych pacyfikacji, w których śmierć poniosło 241 osób (w tym milicja), a około 7 tys. zostało rannych. Liao Yiwu, prowadzący do tego czasu dość beztroski, artystyczny styl życia, postanowił włączyć się w protest, ogłaszając publicznie swój poemat "Masakra", uznany przez władzę za godzący w komunistyczne struktury. Poemat stał się popularny, a autor trafił do więzienia, gdzie spędził następne 4 lata. Swoje przeżycia Liao Yiwu opisuje w książce "Za jeden wiersz. Cztery lata w chińskim więzieniu", która właśnie trafiła do polskich księgarń.
Liao Yiwu - delikatny intelektualista, wrzucony w brutalną rzeczywistość chińskiego więzienia, zmuszony jest do uczestnictwa w walce o posiłki, miejsce do spania czy o prywatność załatwiania potrzeb fizjologicznych. Nową tożsamością Yiwu staje się numer więzienny, towarzyszami, z którymi spędza czas – przestępcy, gwałciciele, mordercy, mężczyźni z nizin społecznych albo szaleńcy. Najważniejszym zadaniem dla poety staje się konieczność zdobycia jakiejś pozycji w kolejnych celach i więzieniach. Udawało mu się to, bo jako literat zwykł pomagać innym więźniom w pisaniu listów. Wtedy właśnie - na rewersach kopert i szmuglowanych do więzienia skrawkach papieru - powstały pierwsze zapiski do książki "Za jeden wiersz". Wszystkie zostały zarekwirowane i po wyjściu z więzienia Liao zaczął jej pisanie od zera.
3 lata zajęło mu stworzenie nowej wersji, która w 2001 r. została skonfiskowana przez władze, razem z komputerem pisarza. Na początku 2011 r. książka ponownie była gotowa. Tym razem autorowi udało się wywieźć ją z Chin i ustalić datę publikacji na Tajwanie i w Niemczech. Chińskie władze zaczęły wtedy grozić Liao Yiwu, żądając wstrzymania publikacji. Pisarzowi udało się uciec do Wietnamu, a potem do Niemiec.
W 2012 r., niedługo po przybyciu do Europy Liao Yiwu otrzymał polską "Nagrodę im. Ryszarda Kapuścińskiego za Reportaż Literacki" za książkę "Prowadzący umarłych. Opowieści prawdziwe. Chiny z perspektywy nizin społecznych". Została ona napisana w ciągu kilku lat po wyjściu pisarza z więzienia. Na wolności nie mógł znaleźć żadnej pracy i utrzymywał się jako wędrowny grajek. Liao poznał w tym czasie oblicze Chin ukryte przed okiem Zachodu, znalazł się wśród przegranych, zagubionych, bezdomnych, tych, którym komunizm złamał życie i nie znaleźli też swojego miejsca w nowej chińskiej rzeczywistości rozwijającego się "totalitarnego kapitalizmu".
Na spotkaniu z czytelnikami z okazji przyznania mu polskiej nagrody Liao Yiwu mówił, jak bardzo zmieniło go doświadczenie więzienia.
"Po wyjściu z więzienia musiałem się na nowo uczyć normalnie mówić. Chińskie władze prowadzą wobec uwięzionych intensywną reedukację, a właściwie pranie mózgu, które odbija się także na języku - pewnych sformułowań nie wolno używać, pewne słowa są zakazane. Ale w więzieniu poznałem też mojego mistrza. Kiedyś na spacerniaku usłyszałem melodię, która do głębi mnie poruszyła. Zacząłem się rozglądać, przekupiłem strażnika papierosami, aby to zrobić. Zobaczyłem dziwną postać - starszego mężczyznę, ubranego mimo mrozu bardzo lekko. Siedział skulony i drżąc z zimna grał na flecie. Gromadziły się przy nim wróble. Miał zamknięte oczy. Otworzył je, kiedy się przed nim zatrzymałem. Zapytał, czy chcę się nauczyć grać na flecie, a ja się zgodziłem. To był stary buddyjski mnich, który stracił w życiu wszystko. Jego klasztor zburzono, wspólnotę, do której należał, rozpędzono, on sam trafił do więzienia" - opowiadał Liao Yiwu.
"Władze w Chinach nadal usiłują wymazać ze zbiorowej pamięci narodu wspomnienia niewygodnych zdarzeń bądź wypaczyć ich obraz ze względów politycznych, które obejmują całokształt życia w państwie. Lecz z pamięci jednostki, człowieka, w którego psychice głęboko zapisuje się każde przeżycie, a opresja pozostawia trwałe blizny, niczego nie da się wymazać" - pisze Liao Yiwu we wstępie do polskiego wydania książki. (PAP)
"Za jeden wiersz. Cztery lata w chińskim więzieniu" Liao Yiwu, Wydawnictwo Czarne, Warszawa 2017.
aszw/ pat/
