Nie żyje pisarz Włodzimierz Odojewski

"Odojewski należy do grona najwybitniejszych prozaika pokolenia +Współczesności+, debiutujących w połowie lat 50. Wpisał się do historii literatury polskiej swoją największą powieścią +Zasypie wszystko, zawieje...+, książką której narracja była wzorowana na powieściach Williama Faulknera. Ale ten typ narracji został przez Odojewskiego bardzo twórczo zastosowany do zupełnie nowej problematyki i świetnie w tej książce funkcjonuje. Niewątpliwie będzie pamiętany przede wszystkim jako autor +cyklu podolskiego+, a zwłaszcza tej powieści. To wciąż mocna lektura, która się nie zestarzała" - powiedział w czwartek PAP Andrzej Stanisław Kowalczyk, historyk literatury, eseista, pracownik i członek rady programowej Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie.

Odojewski od 2014 r. przebywał w Domu Muzyka Seniora w podwarszawskich Katąch. Informację o śmierci pisarza potwierdziła PAP Barbara Wróblewska, dyrektorka tej placówki. "Pan Odojewski chorował od pewnego czasu. W naszym domu odwiedzała go córka, która na stałe mieszka we Francji, jak i rodzina z kraju. Nie był człowiekiem osamotnionym. Przy okazji spotkań zawsze reagował, ożywiał się, kiedy padały w rozmowie tytuły jego książek" - wspominała pisarza Wróblewska.

Sam pisarz tak charakteryzował swoją twórczość: "Moją ambicją jest ukazywanie świata, który odszedł, w opowiadaniu, w powieści, żeby nie odszedł także z naszej pamięci. Tak, więc przywołuję czas przeszły z jego ludzkimi emocjami, ludzkim bólem, lękami, miłością, nienawiścią, a jednocześnie z jego historycznymi faktami".

Sam pisarz tak charakteryzował swoją twórczość: "Moją ambicją jest ukazywanie świata, który odszedł, w opowiadaniu, w powieści, żeby nie odszedł także z naszej pamięci. Tak, więc przywołuję czas przeszły z jego ludzkimi emocjami, ludzkim bólem, lękami, miłością, nienawiścią, a jednocześnie z jego historycznymi faktami".

Za jego najbardziej znane dzieło jest uznawana powieść "Zasypie wszystko, zawieje...", której tematem są dramatyczne losy Polaków i Ukraińców, mieszkańców dawnych polskich ziem wschodnich - terenów obecnej Ukrainy. Na Kresach rozgrywa się akcja także opowiadań Włodzimierza Odojewskiego z tomu "Zmierzch świata" i powieści "Wyspa Ocalenia". Pisarz był także związany z Teatrem Polskiego Radia.

Włodzimierz Odojewski, pisarz, autor słuchowisk radiowych, publicysta był laureatem wielu nagród literackich. Urodził się 14 czerwca 1930 roku w Poznaniu. Podczas okupacji przebywał u rodziny w Trembowli, potem powrócił do Wielkopolski – do Kłecka, które pojawiło się później w jego twórczości. Studiował socjologię i ekonomię w Poznaniu do 1953 r.

W 1951 r. debiutował powieścią "Wyspa ocalenia", emitowaną we fragmentach na falach Polskiego Radia. Należy do tzw. pokolenia "Współczesności". Publikował utwory w tygodniku "Ziemia i Morze" w latach 1956–1957.  W 1959 r. przeniósł się do Warszawy, dwa lata później objął stanowisko kierownika Studia Współczesnego Teatru Polskiego Radia. Pracę w radiu stracił po wydarzeniach marca 1968 r. Wyjechał najpierw do Francji na zaproszenie PEN-Clubu, a później do Niemiec na stypendium przyznane mu przez berlińską Akademię Sztuki. Gdy Jan Nowak-Jeziorański zaproponował mu kierownictwo działu kulturalno-literackiego Radia Wolna Europa, przeprowadził się z Berlina do Monachium. Wybrał los pisarza na emigracji.

Proza Odojewskiego odwołuje się do tradycji literatury egzystencjalnej. Jej głównym tematem jest czas, pamięć, odmiany ludzkiego losu, nieuchronność klęski i katastrofy. Odojewski bywa określany pisarzem jednej fabuły: opowiadania zawarte w książkach "W kwarantannie" (1960) i "Zmierzch świata" (1962), powieść "Wyspa ocalenia" (1966) przynoszą zapowiedzi jego głównego dzieła, wielkiej epickiej powieści "Zasypie wszystko, zawieje..." ukończonej w roku 1967, ale wydanej dopiero na emigracji w roku 1974.

Jej akcja rozgrywa się podczas wojny na polskich ziemiach wschodnich, które dziś leżą granicach Ukrainy. Ta wielowątkowa powieść, saga rodzinna, opowiada o powikłanych losach dwóch braci przyrodnich: pierwszy z nich walczy w polskiej partyzantce, drugi w ukraińskiej i w SS-Galizien. "Powieść ta jest wielkim historycznym freskiem opowiadającym o okrutnej historii bratobójczych zmagań między Polakami i Ukraińcami, o +krwawym tyglu narodów+ - bo toczy się wojna i ziemię tę pacyfikują wojska niemieckie, a ze wschodu nadciąga Armia Czerwona.

Zdaniem krytyków powieści Odojewskiego wyróżniają się wielkim kunsztem literackim, autor pisze gęstą, pełną metafor i symboli prozą. W "Miejscach nawiedzonych" (1959), monologu śmiertelnie chorego pisarza, czy w "Czasie odwróconym"(1965), opowieści niegdysiejszego członka ruchu oporu z czasów II wojny światowej, dramatyczna przeszłość przeciwstawiana smutnej teraźniejszości. 

Do najważniejszych książek pisarza należą: "Miejsca nawiedzone", Wydawnictwo Łódzkie, 1959; "Kwarantanna" Czytelnik, 1964: "Zmierzch świata", Czytelnik, 1964. "Wyspa ocalenia" Czytelnik, 1966; "Zasypie wszystko, zawieje..., Paryż: Instytut Literacki, 1973; "Zabezpieczanie śladów" Paryż: Instytut Literacki, 1984. "Zapomniane, nieuśmierzone..." Berlin: Archipelag, 1987; "Jedźmy, wracajmy..., Kraków: Znak, 1993. "Oksana" Twój Styl, 1999 (powieść była nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2000; "Milczący, niepokonani. Opowieść katyńska" Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, 2003; "...i poniosły konie” Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, 2006.

Według zasobów archiwalnych Instytutu Pamięci Narodowej od lutego 1964 roku do grudnia 1965 roku pisarz był TW – tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa, zarejestrowanym pod kryptonimami: WO, WOd, W.

Na portalu Culture.pl napisano, że pisarz nigdy nie ujawnił ceny, jaką płacił za swoją karierę, wręcz przeciwnie, przedstawiał się, jako ofiara SB. Umiał oddzielić od własnej osoby przekonanie, że pamięć jest potrzebą honoru i że – jak słusznie pisał – "nie da się jej pogrzebać ani zasypać, a najgorsza jest amnezja". (PAP)

abe/ pj/ agz/