Ukazał się drugi tom „Krótkiej historii teatru w Europie" prof. Józefa Kelery

"Przypomnijmy, że pierwszy tom +Krótkiej historii teatru w Europie+ prof. Józefa Kelery, który ukazał się pięć lat temu, obejmował dzieje teatru od jego genezy do lat 90. XIX w. Tom drugi kończy się na latach 90. XX w. omówieniem działalności Krystiana Lupy, Jerzego Grzegorzewskiego i Włodzimierza Staniewskiego" – wyjaśnił redaktor serii Dramat – Teatr Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego prof. Janusz Degler.

"To zadanie omówienia stu lat historii teatru było z kilku powodów o wiele trudniejsze od omówienia kilkuset lat dziejów teatru " – ocenił historyk teatru. "Może warto przypomnieć, że historia teatru do końca XIX w. łączy się z dziejami dramatu, z krótkim wyjątkiem okresu komedii dell'arte, i właściwie pokrywa się z chronologią dziejów dramatu oraz podziałami na okresy. Ujawnia się to w spisie treści pierwszego tomu, gdzie czytelnik znajdzie Grecję, Rzym, wieki średnie, scenę włoską, francuski klasycyzm czy wiek oświecenia. To są epoki literackie, a szerzej epoki historii sztuki" – powiedział.

Prof. Degler zwrócił uwagę, że "wzorce i kanony estetyczne były bliskie lub tożsame ze stylem panującym w danej epoce, a ponadto obowiązywała zasada trzech jedności". "Wzorcem dla teatrów europejskich był oczywiście teatr francuski, przede wszystkim Comédie-Française. W związku z tym – z wyjątkiem krótkiego okresu romantycznego, kiedy to dramaturdzy tamtego okresu zrywają z zasadą trzech jedności – reszta dziejów była podporządkowana tej zasadzie, co znacznie ułatwiało przygotowanie przedstawienia" – powiedział badacz teatru.

"W XX stuleciu sytuacja gruntownie się zmienia z kilku powodów, z których dwa są najważniejsze. Po pierwsze – jak wiemy – przełom wieku XIX i XX określa się mianem wielkiej reformy teatru. To okres działalności kilku wybitnych twórców, którzy sprawiają, że teatr zostaje uznany za pełnoprawną sztukę, w pełni autonomiczną, w której słowo, czyli dramat, jest już tylko jednym z tworzyw. Z kolei tym, który decyduje o kształcie dzieła sztuki, czyli o przedstawieniu, jest reżyser" – podkreślił historyk teatru. "Oczywiście, w dawnym teatrze również były osoby, które rozdawały role, prowadziły próby. Przeważnie byli to najbardziej doświadczeni aktorzy, ale przypominali bardziej dyrygentów. Praca nad spektaklem – w co trudno nam dzisiaj uwierzyć – trwała nieraz dwa, trzy dni, jeśli aktorzy umieli tekst i chodziło tylko o skomponowanie właściwego ruchu na scenie" – przypomniał prof. Degler.

"Wiek XX jest przede wszystkim teatrem wielkich inscenizatorów, dlatego mówimy: teatr Leona Schillera, teatr Juliusza Osterwy, teatr Konrada Swinarskiego, teatr Bertolta Brechta, teatr Wsiewołoda Meyerholda. Jak wiemy, wielu z nich prowadziło swoje teatry albo kierowało wiernymi zespołami aktorskimi. Niektórzy z nich znaleźli wiernych naśladowców, uczniów, którzy upowszechnili ich metody, reguły, ich styl" – mówił. "Krótko mówiąc, historia teatru XX w. jest historia spersonalizowaną – teatrem wybitnych twórców" – podkreślił.

Prof. Degler zaznaczył, że "dla historyka teatru to jest wielkie wyzwanie". "Muszę powiedzieć, że pan prof. Kelera znakomicie mu sprostał. Umiejętnie łączy biograficzne noty i krótka charakterystykę twórców z ich działalnością artystyczną, łącznie z oceną ich działalności i zdobyczy" – ocenił redaktor serii Dramat-Teatr.

"+Krótka historia teatru w Europie+ jest pomyślana jako podręcznik akademicki. Zresztą autor przyznaje, że wykorzystał swoje wykłady akademickie, które przez wiele, wiele lat prowadził na Wydziale Kulturoznawstwa na Uniwersytecie Wrocławskim" – powiedział. "Te dwa tomy spełniają wszelkie kryteria takiego akademickiego podręcznika. Na marginesach książek umieszczone są uwagi w formie lakonicznych haseł, które bardzo ułatwiają korzystanie z tych podręczników" – ocenił historyk teatru.

"Od razu dodam, że opowieść Józefa Kelery daleka jest od tzw. naukowego stylu. Przeciwnie. Ona przypomina gawędę. Nie stroni od anegdoty, żartobliwej puenty, dowcipu. Np. to, co napisał o biomechanice Meyerholda aż skrzy się od lekkiego, ale niesłychanie treściwego stylu. Jeśli prof. Kelera ucieka się do pewnych dowcipów – to wiadomo, że przyciąga tym czytelnika" – powiedział. "Nie ukrywam, że byłem niezmiernie ciekawy, jak autor poradzi sobie z dwoma wielkimi twórcami – Jerzym Grotowskim i Tadeuszem Kantorem. Otóż, poradził sobie znakomicie. Te trzy strony, jakie poświęcił Grotowskiemu – to jest właściwie kwintesencja tego, na czym polegał jego Teatr Laboratorium. Podobnie niezwykle dowcipnie opowiedział o Tadeuszu Kantorze" – ocenił prof. Degler.

Badacz podkreślił, że "Tom drugi +Krótkiej historii teatru w Europie+ w 16 rozdziałach przekonywająco ukazuje wyjątkową rolę teatru w życiu społecznym, politycznym, kulturalnym w tym XX w. pełnym zawieruchy wojennej i rozmaitych przemian społecznych". "Świetny jest rozdział o znaczeniu polskiego teatru w czasie okupacji zarówno tego oficjalnego, jak i podziemnego. Podobnie omówienie roli teatru w +kruszeniu – jak on to nazywa – socrealizmu w Polsce w latach 1954-56" – ocenił prof. Degler, dodając, że "urzekło go porównanie Kazimierza Dejmka do Wojciecha Bogusławskiego".

"Takich metafor, takich porównań jest więcej w tej książce – i one sprawiają, że Józef Kelera dowodzi, iż historia teatru nie musi być nudna. Może być frapującą opowieścią o meandrach historii XX w; o przyczynach zmian, dla których teatr był zwierciadłem, a niekiedy ważnym sprawcą" – wyjaśnił historyk teatru.

"+Krótka historia teatru w Europie+ to wyjątkowe, bogato ilustrowane, kompendium wiedzy na temat teatru europejskiego ze szczególnym uwzględnieniem teatru polskiego. Tom drugi tworzy szesnaście rozdziałów. Pierwszy poświęcony jest wielkiej reformie teatru, a ostatni polskiemu teatrowi lat osiemdziesiątych XX w." – czytamy na stronie wydawnictwa.

Jak wyjaśniono, "w barwny sposób Józef Kelera opisuje najważniejsze zjawiska, tendencje oraz zespoły teatralne, m.in. niemiecki naturalizm, francuski symbolizm, rosyjską awangardę czy MChAT". "Z perspektywy świadka autor omawia twórczość takich reżyserów, jak: Peter Brook, Giorgio Strehler, Peter Schumann czy Henryk Tomaszewski, Tadeusz Kantor, Jerzy Grotowski, Konrad Swinarski czy Jerzy Jarocki" – napisano.

Książka "Krótka historia teatru w Europie. Tom drugi" ukazała się jako tom 36. serii Dramat – Teatr redagowanej przez prof. Janusza Deglera. Liczy 280 stron. Opublikowana została przez Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego i Instytut im. Jerzego Grotowskiego. Autorką opracowania graficznego i projektu okładki jest Barbara Kaczmarek. Tom uzupełnia obszerna bibliografia, spis ilustracji i indeks nazwisk.

Książka "Krótka historia teatru w Europie. Tom pierwszy" opublikowana została przez Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego i Instytut im. Jerzego Grotowskiego w październiku 2018 r.

Józef Kelera urodził się 28 lutego 1929 r. we Lwowie. Od 1946 r. mieszka we Wrocławiu. Jest krytykiem teatralnym i literackim, historykiem teatru i literatury, tłumaczem, emerytowanym profesorem Uniwersytetu Wrocławskiego i Akademii Sztuk Teatralnych Filii we Wrocławiu, członkiem polskiego PEN Clubu. Jest dwukrotnym laureatem Nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, a także miesięcznika "Odra" i miasta Wrocławia.

Jest autorem monografii "Wrocław teatralny 1945–1980" (1983), tomów rozpraw, szkiców i recenzji: "Kpiarze i moraliści. Szkice o nowej polskiej dramaturgii (1966), "Pojedynki o teatr" (1969), "Takie były zabawy, spory w one lata" (1972), "Komu warto kibicować" (1978), "Panorama dramatu" (1989), "Teatr bez majtek. Szkice" (2006). Tłumaczył sztuki Eugene'a Ionesco i Eugene'a Labiche'a.

Seria Dramat – Teatr pod redakcją Janusza Deglera obejmuje prace poświęcone historii dramatu i teatru polskiego oraz powszechnego, a także szeroko pojętej problematyce teorii sztuki teatralnej i tekstu dramatycznego. Uwzględnia również zagadnienia socjologii teatru, współczesnego życia teatralnego i krytyki teatralnej. Dramat – Teatr ma charakter otwarty i mogą się w niej ukazywać rozprawy nie tylko teatrologów, ale również autorów reprezentujących inne dziedziny nauki.(PAP)

Autor: Grzegorz Janikowski

gj/ skp/ joz/