„70 lat Teatru Żydowskiego w Warszawie”
Jubileuszowa publikacja „70 lat Teatru Żydowskiego w Warszawie” opowiada jego historię, pozwala prześledzić zmiany, przyjrzeć się poszukiwaniom artystycznym i relacji z widzem na tle przemian społecznych i dziejowych – informuje PAP Edyta Bach ze stołecznego teatru.
Edyta Bach przypomniała, że Teatr Żydowski w Warszawie w czasie 70 lat działalności - od połączenia scen żydowskich w Łodzi i we Wrocławiu - dał 226 premier. "Pierwszą był +Sen o Goldfadenie+ w reż. Jakuba Rotbauma (25 lutego 1950 r.), ostatnią - izraelska +Mykwa+ w reż. Karoliny Kirsz (23 października 2020 r.)" - napisała w przesłanej PAP informacji.
"Ta 136-stronicowa publikacja pod redakcją Agnieszki Greiner i Remigiusza Grzeli omawia znaczące dyrekcje Idy Kamińskiej, Szymona Szurmieja i Gołdy Tencer. Pokazuje topografię – od siedziby przy ul. Królewskiej, przez plac Grzybowski po rozsiane po Warszawie sceny, które Teatr Żydowski zmuszony jest wynajmować od zburzenia jego budynku" - napisano.
Podkreślono, że "jest to opowieść o trwaniu teatru, który gra mimo okoliczności, mimo braku stałej siedziby, lockdownu i obostrzeń sanitarnych w czasie pandemii". "To świadectwo poszukiwania nowych przestrzeni – również tych artystycznych, ale też świadectwo siły języka jidysz, który dzisiaj mówi w czyimś imieniu, stając się językiem wykluczonych" - zaznaczono.
Autorami tekstów są: Gołda Tencer ("Teatr Żydowski. Moje życie"), Krystyna Gucewicz ("Świat według Szurmieja"), Marta Bryś ("Biografia trwania"), Elżbieta Baniewicz ("Teatr żydowski stworzyły kobiety"), Tomasz Miłkowski ("Marzył o tym Boy", "Teatr to ludzie"), Maciej Nowak ("Był teatr"), Remigiusz Grzela ("Kamień i co? Rozmowa z Mają Kleczewską"), Damian Josef Neć ("Der Szturem. Cwiszyn / Burza. Pomiędzy") oraz Anna Kuligowska-Korzeniewska ("Polski Państwowy Teatr Żydowski").
Zaznaczono, że "publikacja jest bogato ilustrowana fotografiami z archiwum teatru" i "zawiera pełen wykaz premier i informacji o spektaklach i aktorach zatrudnionych w Teatrze Żydowskim w jego 70-leciu".
"Nic lepszego nie mogło przydarzyć się w moim życiu niż Teatr Żydowski (...) Nauczył mnie śmiać się i płakać (...) Teatr Żydowski nie może, nie jest, ani nie zamierza być antykwariatem czy muzeum. Prezentując żydowską klasykę – nie tylko jidyszową, ale także hebrajską i powstałą w innych językach – powinien twórczo z nią dyskutować. Teatr musi łączyć tradycję i nowoczesność" - napisała dyrektor Teatru Żydowskiego Gołda Tencer w swoim tekście opublikowanym w tomie.
W swoim eseju krytyk Krystyna Gucewicz przypomniała, że "w siedemdziesięcioletniej historii Teatru Żydowskiego aż czterdzieści pięć zostało podpisanych przez tę samą osobę – aktora, reżysera, pedagoga, organizatora, dyrektora Szymona Szurmieja". "Artysta, który powtarzał: to teatr jest we mnie, a nie ja w teatrze, uparcie zostawiał ślad" - podkreśliła.
"Z perspektywy tożsamości Teatru Żydowskiego w Warszawie symptomatyczna wydaje się droga, jaką przebył +Dybuk+ Szymona An-skiego, arcydzieło żydowskiej dramaturgii, wielokrotnie inscenizowany przez Szurmieja w teatrze przy placu Grzybowskim. Stał się tekstem, poprzez który artyści podejmowali temat wojny i Zagłady" - napisała w swoim szkicu Marta Bryś.
Krytyk Elżbieta Baniewicz zwróciła uwagę, że "Teatr Żydowski w Warszawie istnieje dzięki kobietom". "Utalentowanym, silnym i niezwykle zdeterminowanym, by wbrew przeciwnościom poświęcić swe życie sztuce scenicznej (...) Choć budynek teatru rozebrał deweloper, zespół trwa i działa pod mądrym kierownictwem Gołdy Tencer, choć jak wiele żydowskich teatrów, znów dzieli tułaczy los po różnych salach miasta" - czytamy w jej tekście.
"Artystyczne ożywienie, odświeżenie języka wciąż w Żydowskim postępuje, nawet pandemia nie zahamowała tych twórczych poszukiwań. W maleńkiej salce przy Senatorskiej w tych trudnych czasach odbyły się dwie wielkie premiery: +Der Szturem. Cwiszyn / Burza. Pomiędzy+, czyli spektaklu inspirowanego +Burzą+ Szekspira w reżyserii Damiana J. Necia i +Mykwy+ Hadar Galron, współczesnej autorki izraelskiej" - przypomniał krytyk dr Tomasz Miłkowski.
Reżyser Maja Kleczewska podkreśliła, że "dialog ma siłę tylko kiedy jesteśmy we wspólnej przestrzeni". "Więc czekamy na moment, kiedy będzie można wznowić historycznego +Dybuka+ i znowu usiąść w sali pełnej ludzi, nareszcie. Uświadomiłam sobie właśnie, że takie progresywne spektakle robię tylko u Gołdy, w Teatrze Żydowskim" - napisała.
"Strategia dyrektorska Gołdy Tencer przynosi znaczące rezultaty i jeszcze silniej wpisuje sztukę żydowską w kulturę polską" - oceniła w swoim tekście prof. Anna Kuligowska-Korzeniewska.
Tom "70 lat Teatru Żydowskiego w Warszawie" pod red. Agnieszki Greiner i Remigiusza Grzeli wydany został przez Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich oraz Centrum Kultury Jidysz (Warszawa 2021). Publikacja do nabycia w Teatrze Żydowskim w Warszawie.(PAP)
autor: Grzegorz Janikowski
gj/ dki/
