Od soboty w galerii Hauser & Wirth w Zurychu można oglądać ekspozycję poświęconą twórczości polskiej malarki i poetki żydowskiego pochodzenia Erny Rosenstein. To pierwsza monograficzna wystawa artystki w Europie, poza granicami Polski.
Przedstawiając Ernę Rosenstein (1913 - 2004), galeria Hauser & Wirth podkreśla, że twórczość artystki; niezwykłe obrazy, rysunki, asamblaże, a także wiersze, pamiętniki i "zwodniczo kapryśne" bajki dla dzieci odbijają jej wojenne przeżycia, przywiązanie do surrealizmu, a także do ideologii lewicowych.
"Twórczość Erny Rosenstein, zanurzona w niezwykłej historii, będąca reakcją na nazistowską okupację Polski, osobiste traumy doznane w czasie Holokaustu, powojenne wstrząsy społeczno-polityczne w jej ojczyźnie oraz pełne pasji zaangażowanie w intelektualne kręgi swoich czasów, wymyka się prostej klasyfikacji" – podkreśla galeria w swej zapowiedzi wystawy. Dopatruje się w trwającej sześć dekad twórczości Rosenstein przedwojennych wpływów tradycji artystycznych, intelektualnych i politycznych. Jej prace określa jako oscylowanie "między autobiograficzną figuracją a biomorficzną abstrakcją". Galeria Hauser & Wirth zwraca uwagę na obecne w dziełach artystki tematy pamięci, traumy, tęsknoty i utraty. Jak dodaje, używała ona farby, tuszu i innych materiałów, aby kreować świat zabarwiony alegorią, zauroczeniem i baśnią.
Erna Rosenstein urodziła się 17 maja 1913 we Lwowie. Jej ojciec Maksymilian, był sędzią, powołanym jeszcze przez Franciszka Józefa. Dzieciństwo spędziła w Krakowie. W latach 1932- 34 studiowała na Wiener Frauen Akademie w Wiedniu, współpracując w tym czasie ze Związkiem Robotników Wiedeńskich. W latach 1934- 37 studiowała na Wydziale Malarstwa ASP w Krakowie. Od 1936 była nieformalnie związana z Pierwszą Grupą Krakowską. Niechęć do tradycjonalizmu i awangardowa postawa, wcześniej spowodowały, usuniecie członków Grupy Krakowskiej z Akademii. Łączyli oni aktywność artystyczną z działalnością polityczną. Założyciele grupy należeli do Komunistycznej Partii Polski, a także do działającego na uczelni Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej.
Artystyczny i polityczny radykalizm i osobiste przyjaźnie związały Ernę Rosenstein z tym środowiskiem, jednak obawiając się relegacji z Akademii, do I Grupy, formalnie nie przystąpiła. Współpracowała z założonym w 1933 roku przez młodych plastyków i awangardowych pisarzy, Teatrem Cricot. W 1937/1938 wyjechała do Paryża, gdzie zobaczyła Międzynarodową Wystawę Surrealistów, a także w drodze powrotnej przez Niemcy, obejrzała wystawę Entartete Kunst. W 1939 zadebiutowała wystawą w Domu Plastyków w Krakowie. W tym samym roku została skazana za udział w nielegalnej, antyfaszystowskiej demonstracji pierwszomajowej. Wyroku nie odsiedziała z powodu wojny.
Wobec zbliżającej się wojny, łudząc się że to bezpieczniej, wraz z rodzicami, w ostatniej chwili, wyjechali do Lwowa. Po wkroczeniu Niemców przesiedlono ich do getta, skąd Rosensteinowie uciekli w 1942 roku. Erna była świadkiem zamordowania swoich rodziców przez szmalcownika, które to doświadczenie naznaczyło całą jej twórczość. Do końca wojny artystka ukrywała się pod przybranymi, wielokrotnie zmienianymi nazwiskami.
W 1945 została członkiem ZPAP i wstąpiła do PPR. W 1946 wzięła udział w wystawie Młodych Plastyków w Krakowie, wiążąc się z tzw. "grupą nowoczesnych". W 1948 wzięła udział w I Wystawie Sztuki Nowoczesnej w Pałacu Sztuki w Krakowie. Była to najważniejsza ekspozycji sztuki nowoczesnej w drugiej połowie lat 40 tych XX w. i jedyna prezentacja, sztuki awangardowej przed narzuceniem doktryny socrealizmu.
W 1949 w Paryżu związała się z krytykiem literackim i tłumaczem Arturem Sandauerem, z którym zamieszkała na stałe w Warszawie. Ich syn Adam Sandauer jest fizykiem i działaczem społecznym. Ponieważ oboje konsekwentnie występowali przeciwko socrealizmowi, Erna Rosenstein nie mogła wystawiać, a jej mąż stracił prace w redakcji "Odrodzenia". W okresie socrealizmu, w latach 1949-1955 Rosenstein nie uczestniczyła w oficjalnym życiu artystycznym, tworzyła nie wystawiając swoich prac. Natomiast Artura Sandauera objął zakaz publikacji. Pierwsza indywidualna wystawa Erny Rosenstein odbyła się w 1958 w Warszawie, w Galerii Sztuki Nowoczesnej Krzywe Koło, kierowanej przez Mariana Bogusza, awangardowego artystę i animatora kultury.
W 1955 roku była jednym z artystów reaktywujących działalność Grupy Krakowskiej. Znaczny rozgłos przyniosła wystawa w Zachęcie w 1967 aranżowana przez Tadeusza Kantora. Ekspozycja odwoływała się do tradycji instalacji, surrealistów. Brała udział w wielu wystawach w kraju i zagranicą, m.in. Sympozjach Złotego Grona w Zielonej Górze, happeningach Tadeusza Kantora: Cricotage'u (1965) i Panoramicznym Happeningu Morskim (1967).
W 1976 otrzymała prestiżową Nagrodę Krytyki Artystycznej im. Cypriana Kamila Norwida, a w 1996 została uhonorowana najważniejszym środowiskowym wyróżnieniem Nagrodą im. Jana Cybisa. Tworzyła obrazy, asamblaże, rysunki, obiekty i książki artystyczne. Wydała siedem zbiorów wierszy, m.in. "Ślad"(1972) i "Spoza granic mowy" (1976).
Ostatnie lata życia, to współpraca i wielokrotne wystawy w galerii Stefana Szydłowskiego.
Erna Rosenstein zmarła 10 listopada 2004 roku w Warszawie. Jej prace znajdują się m.in. w Muzeach Narodowych w Warszawie, Wrocławiu, Krakowie, w Muzeum Sztuki w Łodzi. (PAP)
autor: Agata Szwedowicz
aszw/
