Prof. J. Dobosz: obecnym kandydatom na studia historyczne brakuje erudycji

Polska Agencja Prasowa: Jaki jest obecnie poziom przygotowania kandydatów na studia historyczne?

Prof. Józef Dobosz: Patrzyłbym na ten problem z dwóch perspektyw – po pierwsze, jak wygląda to w poszczególnych ośrodkach uniwersyteckich, po drugie, jak globalnie, w skali ogólnopolskiej. W poszczególnych szkołach wyższych zróżnicowanie jest spore w zależności od skali naboru (tzw. limity przyjęć) i liczby chętnych. Tam, gdzie liczba chętnych jest stosunkowo duża, a liczba miejsc mniejsza, siłą rzeczy kandydaci są chyba nieco lepsi (decyduje konkurencja). Natomiast tam, gdzie w zasadzie kandydatów jest mało, a miejsc relatywnie wiele, poziom kandydatów jest zdecydowanie niższy (często wygląda to gorzej niż źle). Pomijam tu fakt oczywisty, że w tej chwili geografia naborów rozkłada się korzystniej dla dużych uczelni, a zdecydowanie mniej korzystnie dla tych położonych peryferyjnie lub zajmujących niższe miejsce w rankingach.

Mimo znaczącego zróżnicowania przeciętny kandydat na studia historyczne dziś raczej nie wypada zbyt dobrze.

PAP: Z czego może to wynikać?

Prof. Józef Dobosz: Ze wstępnej diagnozy, opartej bardziej na indywidualnych doświadczeniach poszczególnych ośrodków niż jakiejś uniwersalnej, powszechnie stosowanej metodzie; generalnie znaczący wpływ na jakość kandydatów ma to, co się dzieje w szkołach (strategia edukacyjna oraz programy nauczania i ich realizacja), oraz to, jaki jest stan czytelnictwa w Polsce (wiemy z badań dokonywanych w ostatnich latach, że jest on daleki od zadowalającego). 

Historia jest takim kierunkiem, na którym trzeba stosunkowo dużo czytać i już samo czytanie jest niezwykle ważne. Na etapie szkolnym istotna jest nie tylko schematyczna wiedza podręcznikowa, lecz przede wszystkim kształtowanie zainteresowań i poszerzanie wiedzy bazowej przez literaturę, choćby popularnonaukową. Znaczącą rolę odgrywają też ogólniejsza wiedza humanistyczna i otwarte spojrzenie na świat dookoła nas. Nie chodzi tu nawet o jakąś potężną dawkę erudycji, ale przede wszystkim o wyrobienie nawyku regularnego czytania, i to nie tylko krótkich tekstów gazetowych, lecz zdecydowanie obszerniejszych i trudniejszych, odnoszących się zarówno do przeszłości, jak i kultury. Nie możemy więc patrzeć na potencjalnego kandydata na przyszłego historyka przez pryzmat wiedzy podstawowej, czysto podręcznikowej.

PAP: Jaki zatem powinien być idealny kandydat na te studia?

Prof. Józef Dobosz: Powinien czytać dużo, sprawnie oraz ze zrozumieniem. Powinien również myśli zdobyte pod wpływem lektury dość swobodnie przelewać w formie konstruktywnych i przemyślanych wypowiedzi. Musi, co zrozumiałe, dobrze radzić sobie z nieco dłuższymi formami pisarskimi. Istotne są też kwestie poprawnego posługiwania się polszczyzną, poszerzające horyzonty uczestnictwo w kulturze, która przecież wpisuje się w naszą tradycję i pamięć zbiorową, a nie bez znaczenia we współczesnym świecie są również języki obce. 

Józef Dobosz: Historia jest takim kierunkiem, na którym trzeba stosunkowo dużo czytać i już samo czytanie jest niezwykle ważne. Na etapie szkolnym istotna jest nie tylko schematyczna wiedza podręcznikowa, lecz przede wszystkim kształtowanie zainteresowań i poszerzanie wiedzy bazowej przez literaturę, choćby popularnonaukową. Znaczącą rolę odgrywają też ogólniejsza wiedza humanistyczna i otwarte spojrzenie na świat dookoła nas.

Właśnie takiego kandydata dzisiaj poszukujemy czy raczej najchętniej byśmy na studiach historycznych widzieli. Jednak w świetle naszych doświadczeń ze współczesną szkołą i maturą, która przecież jest podstawą rekrutacji na kolejny stopień edukacji, albo jest to próg zbyt wysoko postawiony, a my jesteśmy idealistami, albo edukacja na poziomie ponadgimnazjalnym (średnim) nie nadąża za potrzebami podmiotów kształcących na poziomie wyższym. Jak sądzę, tak to wygląda z perspektywy zdecydowanej większości uczelni prowadzących studia historyczne – chyba rozmijamy się z polską szkołą w kwestii oczekiwań co do przygotowania jej absolwentów. Jest oczywiście jeden wyjątek – wspomniane wyżej kryteria idealne spełniają w większości uczestnicy Olimpiady Historycznej (zwłaszcza finaliści i laureaci szczebla centralnego) – czy jednak w przyszłości zechcą przystąpić do „cechu” historyków?

PAP: Czego brakuje współczesnym kandydatom? 

Prof. Józef Dobosz: Jeśli chodzi o faktografię: jeżeli ktoś przychodzi na historię, powinien mieć opanowane jej podstawy, jednak dzisiejsza szkoła odpowiednich podstaw w tym zakresie nie buduje. W dużym stopniu uzupełniamy je dopiero na studiach. Należy jednak znajomość faktografii rozumieć w prawidłowy sposób – nie jest ona celem samym w sobie studiów historycznych (czy wiedzy historycznej), ale środkiem do celu, jakim jest rozumienie historii i zbudowanie sobie pewnej ramy, po której przyszły historyk będzie się poruszał; jest także podstawą do budowania obszerniejszych wypowiedzi. Faktografia jest więc raczej rzeczą wtórną. 

Kandydatom brakuje przede wszystkim ogólnej erudycji, umiejętności pisania wypowiedzi zdecydowanie dłuższej niż esemes i dłuższej niż krótka wypowiedź szkolna (takie właśnie teksty najchętniej czytają). Wypracowań lub innych nieco bardziej wymagających form wypowiedzi pisemnej w szkole pisze się coraz mniej, przynajmniej tak wynika z naszych obserwacji. Wiemy, co się dzieje w szkole, ponieważ kształcimy również przyszłych nauczycieli, zatem utrzymywanie kontaktów z rozmaitymi szczeblami edukacji jest naszym obowiązkiem.

Kandydaci na przyszłych historyków w większości nie posiadają jeszcze jednej ważnej cechy – umiejętności nie tyle syntetyzowania, bo tego przyszły historyk powinien uczyć się stopniowo, ale umiejętności samodzielnego poszukiwania. Internet daje na tym polu ogromne możliwości, jednak bardzo często przeciętny uczeń szkoły średniej zapomina o tym, że internet to nie wszystko. W sieci jest dużo rozproszonych, nieuporządkowanych informacji, ale żeby z nich korzystać, trzeba mieć do tego odpowiednie przygotowanie. To przygotowanie powinno polegać przede wszystkim właśnie na umiejętności samodzielnego poszukiwania. Dzisiejsza szkoła robi to w mocno ograniczonym zakresie, a nie wiemy, czy przyszła szkoła, po kolejnych „reformach”, będzie potrafiła tę lukę skuteczniej zapełnić.

Zatem o kandydacie bez ogólnej erudycji i bez przyzwoitego przygotowania polonistycznego, bez wiedzy opartej na czymś więcej niż tylko prosty podręcznik szkolny czy Wikipedia oraz bez umiejętności poszukiwania i, w miarę możliwości jak na ten etap, samodzielnego myślenia, wszyscy będą mówili, że jest to kandydat słaby, przynajmniej z naszej, jako nauczycieli akademickich, perspektywy.

PAP: Obecnie podstawą do przyjęcia na studia jest wynik matury. Czy pewnym rozwiązaniem mającym na celu podwyższenie poziomu kandydatów może być przewrócenie egzaminów wstępnych?

Prof. Józef Dobosz: Dyskutuje się o tym już od jakiegoś czasu, jednak ze strony Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nie dostrzegamy zielonego światła, aby móc wprowadzić ten sposób rekrutacji. Wydaje się, że byłoby to rozwiązanie nie najgorsze, ale oczywiście pod pewnymi warunkami, które dzisiaj są jednak trudne do spełnienia, zwłaszcza z perspektywy mniejszych ośrodków akademickich. 

To, co powiem, będzie dość brutalne, ale taka jest prawda: przy niżu demograficznym, podaży miejsc i liczbie kandydatów na studia wprowadzenie takiej formy rekrutacji jak egzamin wstępny (niezależnie od jego formy) spowodowałoby, że pewne uczelnie chyba musiałyby zamknąć kierunek historia. Jednocześnie nie wiemy również tego, czy dałoby to tak naprawdę pożądany efekt. Gdyby wprowadzono jednostronnie na kierunek historia inną niż matura formułę badania przydatności kandydatów, to nie wiemy, czy nie doprowadziłoby to do takiej sytuacji, że w ogóle nastąpiłby gwałtowny odpływ kandydatów na te kierunki, które nie zakładałyby jakiejkolwiek formy egzaminów wstępnych. Warunek musiałby być zatem jeden – wszyscy musieliby wprowadzić równocześnie takie rozwiązanie. Dzisiaj rekrutacja działa jak system naczyń połączonych i wprowadzenie egzaminów wstępnych tylko na historii byłoby ogólnie niekorzystne dla studiów historycznych.

PAP: Jakie zalety mają studia historyczne?

Prof. Józef Dobosz: Jeśli chodzi o spojrzenie na studiowanie z praktycznego punktu widzenia, to historia daje niewątpliwie to, co dzisiaj na rynku pracy nazywa się umiejętnościami miękkimi. Absolwenci dysponują dość dużymi możliwościami przekwalifikowywania się, dużą swobodą w kształtowaniu swojej wiedzy na rozmaitych stanowiskach pracy, które niekoniecznie łączą się z historią. 

Są to studia o zdecydowanie otwartym profilu, wymagającym w pierwszej kolejności myślenia i umiejętności samodzielnego poszukiwania różnych rozwiązań. Sądzę, że jest to duży plus dla rozmaitych pracodawców, poszukujących przede wszystkim kandydatów kontaktowych, elastycznych i otwartych na drugiego człowieka. 

Prof. Józef Dobosz: Programy studiów historycznych są otwarte, ciągle się zmieniają, nieustannie szukamy nowego sposobu dotarcia do młodzieży w myśl zasady, że każde pokolenie pisze swoją historię. To stwierdzenie rozumiemy na dwóch płaszczyznach: po pierwsze, każde nowe pokolenie zapisuje się w historii, a po drugie, pisze historię swojej bliższej i dalszej przeszłości na nowo, z własnego punktu widzenia.

Dobrze przygotowany historyk, zwłaszcza po studiach historycznych w większych ośrodkach akademickich (choć nie tylko), ma szansę dość łatwo wtopić się w niemal każde środowisko, w którym się pojawi, zrozumieć to środowisko. Owa otwartość studiów, kształtowanie samodzielnego i wszechstronnego myślenia, a także obcowania z tym, co my nazywamy źródłem, i stawanie mu rozmaitych pytań, „odkodowywania” różnych przekazów historycznych powoduje, że taki kandydat, jeśli dobrze spożytkuje studia historyczne, jest niezwykle elastyczny i przygotowany do funkcjonowania we współczesnym świecie. 

Programy studiów historycznych są otwarte, ciągle się zmieniają, nieustannie szukamy nowego sposobu dotarcia do młodzieży w myśl zasady, że każde pokolenie pisze swoją historię. To stwierdzenie rozumiemy na dwóch płaszczyznach: po pierwsze, każde nowe pokolenie zapisuje się w historii, a po drugie, pisze historię swojej bliższej i dalszej przeszłości na nowo, z własnego punktu widzenia. Myślę, że to również buduję tę otwartość. Od nas, nauczycieli akademickich, wymaga to dość częstej i przemyślanej zmiany programów studiów (wypracowywanej w dialogu ze studentami), co z kolei i nas uczy elastyczności oraz przy ciągłym obcowaniu z przeszłością zmusza do śledzenia teraźniejszości i spoglądania w przyszłość.

Na przykładzie absolwentów naszego instytutu obserwuję, że historycy sprawdzają się doskonale na niemal każdym polu. Oczywiście nie zostaną inżynierami czy chemikami, ale poza tym zasięg możliwości jest duży. Wiemy, że pośród nich są maklerzy giełdowi, liczni menedżerowie kultury, specjaliści od public relations w rozmaitych firmach i instytucjach, archiwiści rozumiejący wielkie zakłady przemysłowe czy wybitni muzealnicy, by wskazać tylko niektóre przypadki. Pomijam już te wątki, które dają szanse pracy bezpośrednio w zawodzie – ich też wbrew pozorom wcale nie jest tak mało. To pokazuje, że można po tym kierunku studiów robić sporo i dość swobodnie kształtować przyszłą karierę.

Rozmawiała Anna Kruszyńska (PAP)
akr/ skp /