Olga Tokarczuk

Olga Tokarczuk i Sudety

Gdy jej pierwsze utwory literackie zyskały popularność, zrezygnowała z pracy i po przeprowadzeniu się do Nowej Rudy poświęciła się pisaniu. Mieszka we Wrocławiu, a także w Krajanowie koło Nowej Rudy, w Sudetach Środkowych. Pejzaż i kultura tych okolic przewija się w kilku jej utworach. Jest autorką 17 książek – powieści, zbiorów opowiadań, esejów, a także scenariuszy filmowych. Jej twórczość była wielokrotnie przenoszona na deski teatralne i ekran filmowy. Jest jedną z najczęściej nagradzanych współczesnych polskich pisarek – ma na koncie m.in. Nagrodę Fundacji im. Kościelskich, dwukrotnie – w latach 2007 i 2015 – otrzymała Literacką Nagrodę Nike, a w 2018 r. została uhonorowana Międzynarodową Nagrodą Bookera.

Olga Tokarczuk to rzadki przypadek pisarki cenionej zarówno przez krytyków, jak i publiczność. Debiutowała w 1979 r. opowiadaniami w czasopiśmie „Na Przełaj”.

Twórczość Olgi Tokarczuk

W 1989 ukazał się jej tomik poetycki, a w 1993 r. pierwsza powieść – „Podróż ludzi Księgi”. Książkę, zanim opublikowała ją oficyna Przedświt, odrzuciło wiele znanych i prestiżowych wydawnictw. To opowieść o nieudanej wyprawie po tajemniczą Księgę, w której trakcie na dwoje głównych bohaterów spływa wielka miłość. Fascynację ezoteryką zdradza też kolejna książka Tokarczuk – powieść „E.E.” (1995). Tym razem akcja utworu została osadzona we Wrocławiu w początkach XX wieku, a główną bohaterką jest Erna Eltzner, dorastająca panienka z polsko-niemieckiej rodziny mieszczańskiej, u której odkryto talenty mediumiczne.

Wielkim sukcesem pisarki była jej trzecia powieść – „Prawiek i inne czasy” (1996). Tytułowy Prawiek, mityczna wioska położona rzekomo w samym środku Polski, to mikrokosmos, w którym w pomniejszonej skali można obserwować prawa, którymi rządzi się wszechświat. Z kolei „Dom dzienny, dom nocny” (1998) to najbardziej osobista książka Tokarczuk, osadzona w Kotlinie Kłodzkiej, gdzie mieszka.

„Bieguni” Olgi Tokarczuk

Książka „Bieguni” z 2007 r. była nominowana do Literackiej Nagrody Europy Środkowej Angelus, została także nagrodzona Nike (2008). To studium psychologii podróży. Zdaniem autorki turystyka stała się współczesnym sposobem zaspokajania bardzo starego, atawistycznego, nomadycznego popędu. Tytuł „Bieguni” nawiązuje do nazwy rosyjskiej sekty z XVIII w., której członkowie uważali, że świat jest dziełem szatana, a kiedy się zatrzymujemy, szatan ma do nas najlepszy dostęp. Żeby uciec przed diabłem, musimy się cały czas poruszać. Autorka opisuje świat współczesnych Biegunów, permanentnych podróżników, którzy mają swoje przedmioty, jak kosmetyki w małych opakowaniach, składane szczoteczki do zębów, jednorazowe kapcie, swoje choroby, związane ze zmianami czasu, własny język: prosty, sfunkcjonalizowany angielski. Istnieje nawet odrębna gałąź psychologii, która ich opisuje – psychologia podróżna. W 2008 r. „Bieguni” zdobyli Nagrodę Nike, a dekadę później, w 2018 r., książka, której angielskie wydanie nosi tytuł „Flights” (tłum. Jennifer Croft), otrzymała nagrodę Międzynarodowego Bookera.

CZYTAJ TAKŻE

Olga Tokarczuk odebrała dyplom i medal noblowski z rąk króla Karola XVI Gustawa

Po „Biegunach” Tokarczuk wydała książkę, którą sama określa jako „thriller moralny”. Główną bohaterką „Prowadź swój pług przez kości umarłych” jest Janina Duszejko – kiedyś inżynier mostów, dziś wiejska nauczycielka angielskiego, geografii i dozorczyni domów letniskowych. Jej pasją jest astrologia, a wielką miłością – wszelkie zwierzęta. W okolicy, gdzie mieszka Janina, zaczynają umierać kłusownicy i krzywdziciele zwierząt. Liczba zgonów rośnie. Janina ma teorię na temat motywu i sprawcy tych zbrodni, ale policja ignoruje ją, traktując jak nieszkodliwą dziwaczkę. W 2017 r. Agnieszka Holland przeniosła powieść na srebrny ekran. Film „Pokot" miał premierę na niemieckim Berlinale i został nagrodzony Srebrnym Niedźwiedziem oraz Nagrodą im. Alfreda Bauera.

W 2014 r. ukazały się „Księgi Jakubowe”, epicka opowieść o Jakubie Franku, żydowskim mesjaszu żyjącym w XVII wieku na wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Bohater to postać pełna sprzeczności – natchniony żydowski mistyk, który czcił Matkę Boską, zręczny hochsztapler, ale i utalentowany polityk, człowiek, który doprowadził dużą grupę polskich Żydów do przyjęcia chrztu w 1759 r. Za „Księgi Jakubowe” autorka w 2015 r. otrzymała Nagrodę Literacką Nike (po raz drugi). 

Wśród książek Tokarczuk są też zbiory opowiadań: „Gra na wielu bębenkach” (2001), „Ostatnie historie”, esej o powieści Bolesława Prusa „Lalka i perła” (2000), książka „Anna In w grobowcach świata” (2006) powstała zaś w ramach międzynarodowej serii „Mity”. Pisarka jest również autorką zbioru esejów „Moment niedźwiedzia”. Ostatnia jej książka to „Opowiadania bizarne” z 2018 r.

Noblistka Olga Tokarczuk

W 2019 r. otrzymała Literacką Nagrodę Nobla za rok 2018 (piąty Nobel dla polskiej literatury). Akademia Szwedzka w ten sposób tłumaczyła wybór: „Za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją prezentuje przekraczanie granic jako formę życia”. „Tokarczuk nie traktuje rzeczywistości jako czegoś raz na zawsze ustalonego. Konstruuje swoje powieści na linii napięcia pomiędzy naturalnymi opozycjami – naturą i kulturą, rozumem i szaleństwem, męskością i kobiecością, wspólnotą i alienacją” – napisano w werdykcie.