Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu. 2011 r. Fot. PAP/L. Muszyński
W Żaganiu (Lubuskie) odbyły się w piątek obchody 75. rocznicy walk o to miasto i ewakuacji tamtejszych obozów jenieckich. Na placu gen. Maczka zorganizowano apel pamięci i złożono kwiaty.
W uroczystościach w oprawie wojskowej wzięli udział m.in. kombatanci, przedstawiciele władz samorządowych, służb mundurowych, organizacji społecznych, oraz uczniowie szkół żagańskich, a także goście i mieszkańcy miasta. Przyjechali również Brytyjczycy z bazy RAF High Wycombe.
Podczas wydarzenia został odczytany apel pamięci, a po oddaniu salwy honorowej przez żołnierzy kompanii honorowej z 11. Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej zapalono znicze i złożono wiązanki kwiatów pod pomnikiem 1. Polskiej Dywizji Pancernej i 1. Drezdeńskiego Korpusu Pancernego.
W Żaganiu pamiątkowa tablica w 23. rocznicę śmierci gen. Stanisława Maczka
„Upamiętniamy dziś 75. rocznicę tragicznych wydarzeń jakie miały miejsce na terenie Ziemi Żagańskiej na przełomie stycznia i lutego 1945 r. Już pod koniec stycznia 1945 r. przeczuwano nadciągająca katastrofę. Do Żagania napływały grupy uchodźców niemieckich uciekających przed ofensywą radziecką. Przed wybuchem wojny Żagań liczył ok. 20 tys. mieszkańców. Szacuje się, że w styczniu 1945 r. przebywało tu ok. 100 tys. ludzi” – powiedział dyr. Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu Marek Łazarz.
Od 13 do 16 lutego 1945 r. trwały walki o miasto. Niemcy wysadzili wcześniej wszystkie mosty na Bobrze. Kulminacja walk miała miejsce w dniu 15 lutego. W piątek 16 lutego 1945 r. żołnierze sowieccy wkroczyli do miasta. Pozostało w nim ok. 2 tys. mieszkańców.
Mimo zapewnień sowieckiego komendanta, że nie grozi im żadne niebezpieczeństwo, dochodziło do rabunków, gwałtów i podpaleń. W mieście pozostało także wielu jeńców, głównie francuskich, którzy zostali zatrudnieni przy porządkowaniu miasta. Do prac skierowano także ludność cywilną.
Historia Żagania (niem. Sagan) od XIX w. związana z istnieniem na jego obrzeżach obozów jenieckich. Pierwsze założono tam w 1813 r. Z tego okresu zachowała się mogiła zbiorowa żołnierzy wojsk napoleońskich.
Obchody 75. rocznicy „Wielkiej ucieczki” w Żaganiu
W czasach II wojny światowej naziści uruchomili w Żaganiu kompleks obozów jenieckich. W otwartym w 1939 r. Stalagu VIIIC przetrzymywano ok. 49 tys. żołnierzy. Wielu z nich nie wróciło do domu, zmarli z głodu, chorób czy wskutek złego traktowania. Najmłodszym obozem był utworzony wiosną 1942 r. obóz dla zestrzelonych lotników alianckich.
Najbardziej znany jest obóz dla alianckich lotników Stalag Luft 3 i związana z nim historia brawurowej ucieczki określanej mianem „wielkiej”. W nocy z 24 na 25 marca 1944 r. z planowanych i przygotowanych 200 jeńców tunelem wydostało się 80; czterech ostatnich złapał przy wyjściu wartownik, który nad ranem odkrył ucieczkę.
76 osób oddaliło się od obozu. W wyniku zarządzonej akcji poszukiwawczej Niemcy złapali 73 uciekinierów. Ucieczka w pełni powiodła się tylko trzem lotnikom. Byli to Norwegowie Per Bergsland i Jens Muller oraz Holender Bram van der Stok.
Na rozkaz Hitlera straconych zostało 50 uczestników ucieczki. Pochodzili z Wielkiej Brytanii, Kanady, RPA, Australii, Nowej Zelandii, Norwegii, Litwy, Belgii, Holandii, Francji, Czech, Grecji. Na liście rozstrzelanych znalazło się także sześciu Polaków.
Muzeum w Łambinowicach szuka pamiątek u rodzin jeńców wojennych
Co roku, w Żaganiu w rocznicę tejże ucieczki odbywają się okolicznościowe obchody, w których biorą udział delegacje wojskowe, władze samorządowe oraz krewni uczestników ucieczki z wielu krajów. To szczególnie ważna rocznica dla Brytyjczyków.
Od 1971 r. w Żaganiu funkcjonuje Muzeum Obozów Jenieckich, do 2009 r. noszące nazwę Muzeum Martyrologii Alianckich Jeńców Wojennych. Odwiedzając je można obejrzeć liczne pamiątki po jeńcach wojennych, galerię mundurów lotniczych oraz rekonstrukcję izby jenieckiej z oryginalnymi elementami wyposażenia.
Na terenie muzeum znajduje się replika tunelu ucieczkowego o długości ok. 30 metrów, zrekonstruowano jeden z obozowych baraków i wieżę wartowniczą. W miejscu, gdzie było wyjście z tunelu „Harry” stoi teraz pamiątkowy obelisk.
Liczący 26 tys. mieszkańców Żagań za sprawą stacjonujących w nim wojsk jest nazywany pancerną stolicą Polski. Znajduje się tam dowództwo i jedna z brygad 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej im. Króla Jana III Sobieskiego, określana mianem Czarnej Dywizji. W swojej strukturze ma ona dwie brygady pancerne, brygadę zmechanizowaną, dwa pułki - artylerii i przeciwlotniczy oraz batalion dowodzenia.
Jednostki dywizji są rozmieszczone w garnizonach województwa lubuskiego, wielkopolskiego i dolnośląskiego, a jej żołnierze należą do elity wojsk lądowych; wielu z nich ma za sobą misje poza granicami Polski. (PAP)
Autor: Marcin Rynkiewicz
mmd/ pat/
