Stefan Korboński. Źródło: Wikimedia Commons
75 lat temu, 10 kwietnia 1945 r., Rząd RP na uchodźstwie mianował Stefana Korbońskiego p.o. Delegatem Rządu na Kraj.
Delegatura Rządu na Kraj była konspiracyjnym krajowym przedstawicielstwem rządu RP na uchodźstwie. Organizowała administrację cywilną oraz przygotowywała rządowi warunki do objęcia władzy w wyzwolonej Polsce.
30 lat temu zmarł Stefan Korboński
Delegatura dzieliła się na departamenty odpowiadające przedwojennym urzędom administracji państwowej: Spraw Wewnętrznych, Informacji i Prasy, Pracy i Opieki Społecznej oraz Oświaty i Kultury, Przemysłu i Handlu, Rolnictwa, Sprawiedliwości, Likwidacji Skutków Wojny, Robót Publicznych i Odbudowy, Obrony Narodowej, Skarbu i Spraw Zagranicznych, Poczty i Telegrafów oraz Komunikacji. Przy Delegaturze Rządu na Kraj w 1942 r. powstała Rada Pomocy Żydom „Żegota”. Od 1942 r. działało również Biuro Ziem Nowych. Ponadto powołano Kierownictwo Walki Cywilnej.
Organem doradczym Delegata był Polityczny Komitet Porozumiewawczy, czyli przedstawicielstwo partii politycznych, stanowiących koalicję rządu RP, który w sierpniu 1943 został przemianowany na Krajową Reprezentację Polityczną, a w marcu 1944 r. przekształcony w Radę Jedności Narodowej.
Delegatami Rządy na Kraj byli Cyryl Ratajski ze Stronnictwa Pracy (od 2 grudnia 1940), Jan Piekałkiewicz ze Stronnictwa Ludowego (od 27 sierpnia 1941) oraz Jan Stanisław Jankowski ze Stronnictwa Pracy (od grudnia 1942). Po aresztowaniu pod koniec marca 1945 r. przez NKWD 16 przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, w tym Jana Stanisława Jankowskiego, i wywiezieniu ich do Moskwy, od 10 kwietnia 1945 r. obowiązki Delegata Rządu na Kraj pełnił Stefan Korboński ze Stronnictwa Ludowego.
80 lat temu powołano Związek Walki Zbrojnej
Korboński urodził się 2 marca 1901 r. w Praszce. W 1917 r. działał w Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1918 r. brał udział jako ochotnik w obronie Lwowa. Walczył również podczas III powstania śląskiego w 1921 r.
Za namową Kazimierza Bagińskiego oraz Macieja Rataja zaczął brać aktywny udział w działalności powstałego w 1931 r. Stronnictwa Ludowego.
Po przegranej kampanii 1939 r. uczestniczył w spotkaniach z gen. Michałem Tokarzewskim-Karaszewiczem organizującym Służbę Zwycięstwu Polski, przekształconą później w Związek Walki Zbrojnej, a następnie w AK. Będąc bliskim współpracownikiem Rataja, zastępował go w Głównej Radzie Politycznej przy SZP. Od 1940 r., po zamordowaniu przez Niemców Rataja, Korboński został przedstawicielem SL w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym. W kwietniu 1941 r. został wyznaczony przez komendanta ZWZ gen. Stefana Roweckiego „Grota” na pełnomocnika ds. walki cywilnej, stając następnie na czele Kierownictwa Walki Cywilnej. Po połączeniu KWC z Kierownictwem Walki Konspiracyjnej w nową strukturę: Kierownictwo Walki Podziemnej (lipiec 1943), Korboński został w niej szefem oporu społecznego.
Zorganizował także łączność radiową cywilnego podziemia z rządem RP w Londynie. Dzięki temu możliwe było przekazywanie informacji z okupowanego kraju dla pracującej w Wielkiej Brytanii, a rzekomo nadającej z Polski, radiostacji Świt.
130 lat temu urodził się Maciej Rataj
Podczas Powstania Warszawskiego został mianowany dyrektorem Departamentu Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu na Kraj.
Od 10 kwietnia 1945 r. pełnił obowiązki Delegata Rządu na Kraj. 17 maja 1945 r. wraz z Radą Jedności Narodowej wydał odezwę, która wzywała Polaków do oporu wobec „samozwańców z Lublina” oraz niebrania udziału w strukturach propagandy i bezpieczeństwa władz komunistycznych. 27 maja wraz z delegatem sił zbrojnych płk. Janem Rzepeckim wydał odezwę do żołnierzy podziemia wzywającą do zaniechania walki i wzięcia udziału w odbudowie kraju. Między 18 a 21 czerwca 1945 r., podczas procesu szesnastu w Moskwie, Korboński i RJN wydali odezwę, protestując przeciwko bezprawiu, jakim było aresztowanie i postawienie przed obcym sądem przywódców Polski Podziemnej.
W konsekwencji wycofania się Stronnictwa Ludowego z RJN Korboński 27 czerwca 1945 r. złożył dymisję ze stanowiska p. o. Delegata Rządu.
W nocy z 28 na 29 czerwca razem z żoną został aresztowany przez NKWD, był przesłuchiwany przez pułkownika UB Józefa Różańskiego. W wyniku interwencji Stanisława Mikołajczyka, wówczas wicepremiera, został po miesiącu wypuszczony na wolność.
Został aktywnym działaczem Polskiego Stronnictwa Ludowego, przewodniczył komisji prawniczej PSL oraz interweniował w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego w sprawie aresztowanych i więzionych członków PSL. W 1945 r. został przewodniczącym Zarządu Polskiego Stronnictwa Ludowego m.st. Warszawy, a w kolejnym roku został członkiem Rady Naczelnej. Na początku 1947 r. został członkiem Naczelnego Komitetu Wykonawczego PSL oraz posłem do Sejmu Ustawodawczego.
Polskie Stronnictwo Ludowe
Latem 1947 r. Korboński otrzymywał wiarygodne informacje, że ma być aresztowany i sądzony za rzekome wydawanie przez KWC polecenia likwidowania komunistów. W tej sytuacji małżeństwo Korbońskich zdecydowało się na emigrację. W listopadzie 1947 r. potajemnie opuścili Polskę i przybyli do Stanów Zjednoczonych.
Korboński był działaczem emigracyjnego PSL oraz angażował się w działania antykomunistyczne. Był także przewodniczącym Zgromadzenia Europejskich Narodów Ujarzmionych.
Instytut Yad Vashem przyznał mu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata (1981).
„Stefan Korboński. Listy amerykańskie 1953–1983”
Zmarł 23 kwietnia 1989 r. w Waszyngtonie. Został pochowany na cmentarzu w Doylestown, należącym do Narodowego Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej. Został pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego (1995). W 2012 r. szczątki Stefana i Zofii Korbońskich zostały – zgodnie z jego wolą – sprowadzone do kraju. Korbońscy zostali pochowani w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, w Panteonie Wielkich Polaków.
Anna Kruszyńska (PAP)
akr/ skp /
