Jan Stanisław Jankowski. 1926 r. Fot. NAC
13 marca 1953 roku w sowieckim więzieniu we Włodzimierzu nad Klaźmą zmarł Jan Stanisław Jankowski, delegat Rządu na Kraj i wicepremier, jeden z oskarżonych w tzw. procesie szesnastu przywódców Polskiego Państwa Podziemnego.
Jan Stanisław Jankowski został aresztowany przez NKWD w marcu 1945 r. i skazany w Moskwie na 8 lat więzienia w czerwcu 1945 roku.
Urodził się w 1882 r. w rodzinie ziemiańskiej w Krasowie Wielkim na Podlasiu. Studiował chemię na politechnice i uniwersytecie w Warszawie. W tym czasie zaangażował się w politykę wstępując do Związku Młodzieży Polskiej „Zet” i do Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. Współorganizował Narodowy Związek Robotniczy w 1906 roku. Był współinicjatorem oderwania się NZR od endecji i reprezentował tę partię w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Podczas I wojny światowej był żołnierzem Legionów Polskich.
Aresztowany przez NKWD w marcu 1945 r. wraz z pozostałymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego, był sądzony w Moskwie pod zarzutami organizowania działalności wywrotowej, aktów dywersji i terroru wobec Armii Czerwonej.
Po 1918 nie powrócił do kariery związanej z wykształceniem (w ostatnich latach przed I wojną pracował jako asystent na Uniwersytecie Jagiellońskim), poświęcając się polityce. Był współzałożycielem Narodowej Partii Robotniczej i jednym z jej liderów. Obejmował stanowiska wiceministra i ministra pracy i opieki społecznej (1921 i 1925-1926). Był posłem na sejm w latach 1928-1935. Z NPR wystąpił w latach 30. Związał się następnie ze Stronnictwem Pracy, powstałym w 1937 roku.
Podczas II wojny światowej był członkiem kierownictwa konspiracyjnego Stronnictwa Pracy. W 1941 roku został dyrektorem Departamentu Pracy i Opieki Społecznej Delegatury Rządu RP na Kraj. Pod koniec 1942 roku został zastępcą Delegata Rządu RP na Kraj, a w 1943 r. - delegatem. Od 1944 roku był wicepremierem i kierował Krajową Radą Ministrów. Zatwierdził decyzję o rozpoczęcia powstania w Warszawie.
Uczestniczył w rozmowach z władzami sowieckimi w marcu 1945 roku. Aresztowany przez NKWD w tym samym miesiącu wraz z pozostałymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego, był sądzony w czerwcu 1945 roku w Moskwie pod zarzutami organizowania działalności wywrotowej, aktów dywersji i terroru wobec Armii Czerwonej.
Otrzymał wyrok 8 lat więzienia. Był to najsurowszy, po karze dla gen. Leopolda Okulickiego (10 lat) wyrok orzeczony w procesie szesnastu. Jan Stanisław Jankowski zmarł 13 marca 1953 roku w więzieniu we Włodzimierzu nad Klaźmą, w niewyjaśnionych okolicznościach, tuż przed zakończeniem odbywania kary.
Odznaczony orderem Virtuti Militari w 1944 roku. W 1995 roku pośmiertnie uhonorowany został Orderem Orła Białego. (PAP)
tst/ abe/ ls/
