Ustrzyki Dolne, 22.11.2021. Tablica upamiętniająca Chaima Yisroela Eissa, odsłonięta w budynku Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej im. prof. Eugeniusza Wanieka w Ustrzykach Dolnych. Chaim Eiss był członkiem Grupy Ładosia, zajmującej się w czasie II wojny światowej organizacją i produkcją nielegalnych paszportów krajów latynoamerykańskich. Fot. PAP/D. Delmanowicz
Tablicę upamiętniającą Chaima Yisroela Eissa, członka grupy Ładosia, odsłonięto w poniedziałek w Ustrzykach Dolnych. Eiss urodził się w tym mieście.
Grupa Ładosia była nielegalną polsko-żydowską strukturą zajmującą się masowym fałszowaniem dokumentów dla próbujących wydostać się z Europy Żydów podczas II wojny światowej. Działała w latach 1942-43 w polskim poselstwie w Bernie w Szwajcarii i wydawała paszporty państw Ameryki Południowej. Kierował nią Aleksander Ładoś.
"Uważam za niezwykle istotne, abyśmy pamiętali o ludziach, którzy nie byli obojętni na niemiecką, hitlerowską przemoc wobec narodu żydowskiego. Pomimo śmiertelnego zagrożenia dochowali wierności humanistycznym zasadom, empatii, solidarności i braterstwa" – napisała w liście do uczestników uroczystości marszałek Sejmu Elżbieta Witek.
Podkreśliła, że "na karty historii przywrócona została grupa Ładosia, do której należał Chaim Yisroel Eiss".
Do Polski trafiło Archiwum Eissa; prezydent: „Żydów ratowano z niezwykłą zaciętością”
"Jego działalność była odpowiedzią na eksterminacje naszych żydowskich współobywateli. Była również reakcją na milczenie, wręcz obojętność Zachodu w obliczu ogromu niemieckich zbrodni" – zauważyła marszałek Witek.
Z kolei prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Karol Nawrocki przypomniał, że odsłonięcie tablicy jest pozostawieniem "śladu pamięci po człowieku odważnym".
"Agendy emigracyjnego rządu polskiego, grupa Aleksandra Ładosia współpracująca z naszym bohaterem, Eissem, dołączają dzisiaj w Ustrzykach Dolnych do szlaku walki o z jednej strony niepodległość, a z drugiej strony o godność drugiego człowieka" - mówił prezes IPN.
Jak zaznaczył, "bez Aleksandra Ładosia i bez Chaima Eissa nie byłoby możliwości uratowania kilku tysięcy Żydów w Polsce".
Produkowane przez grupę Ładosia fałszywe dokumenty trafiały do Żydów, którzy dzięki nim unikali wywózek do niemieckich obozów zagłady. Posiadacze paszportów trafiali do obozów dla internowanych w Niemczech, m.in. w Tittmoning, Liebenau, Boelsenberg oraz do okupowanej Francji w Vittel, dzięki czemu część z nich doczekała końca wojny.
Produkowane przez grupę Ładosia fałszywe dokumenty trafiały do Żydów, którzy dzięki nim unikali wywózek do niemieckich obozów zagłady. Posiadacze paszportów trafiali do obozów dla internowanych w Niemczech, m.in. w Tittmoning, Liebenau, Boelsenberg oraz do okupowanej Francji w Vittel, dzięki czemu część z nich doczekała końca wojny.
W skład grupy Ładosia (określanej także jako Grupa Berneńska) wchodzili dyplomaci żydowskiego i polskiego pochodzenia, m.in. konsul Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie w latach 1939-45 Konstanty Rokicki, ambasador Aleksander Ładoś, jego zastępca Stefan Ryniewicz i dyplomata Juliusz Kuehl. Należeli do niej także poseł na Sejm II RP Abraham Silberschein oraz przedstawiciel organizacji żydowskich Chaim Eiss.
Były dyrektor w Yad Vashem: polscy dyplomaci podjęli brawurową próbę uratowania tysięcy Żydów
Chaim Yisroel Eiss urodził się w 1876 w Ustrzykach w ortodoksyjnej rodzinie żydowskiej. Miał dziesięcioro rodzeństwa, z których żadne nie dożyło wieku dorosłego. Imię Chaim, oznaczające "życie" ma charakter symboliczny – zostało Eissowi nadane jako jedynemu dziecku, które przeżyło.
Do Szwajcarii przybył w 1900 roku, by rozpocząć studia. W czasie I wojny światowej pomagał uchodźcom, działał w społeczności żydowskiej; był jednym z założycieli i liderów międzynarodowej organizacji politycznej Agudat Israel. Zdobyte kontakty wykorzystywał w czasie II wojny światowej, by ratować Żydów skazanych przez Niemców na zagładę.
Ukazała się Lista Ładosia – spis ponad 3,2 tys. Żydów ratowanych przez polskich dyplomatów
Nawiązawszy współpracę z dyplomatami z polskiego poselstwa w Bernie stworzył sieć przemytu paszportów do gett znajdujących się na terenie okupowanej Polski. Współfinansował działania grupy Ładosia, zdobywał listy z nazwiskami Żydów, dla których przygotowywane były dokumenty oraz zdjęcia niezbędne do wystawienia paszportów. Zmarł na zawał serca w 1943 roku.
Tablica pamiątkowa została sfinansowana ze środków Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN. Jej odsłonięcia dokonali prezes IPN dr Nawrocki oraz wicedyrektor Instytutu Pileckiego Anna Gutkowska.(PAP)
Autor: Alfred Kyc
kyc/ aszw/
