Richard Baer, Komendant KL Auschwitz-Birkenau (1944-1945). Źródło: Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkeanu
Ostatni komendant niemieckiego obozu Auschwitz Richard Baer zmarł 17 czerwca 1963 roku w niemieckim areszcie, oczekując na proces. Sprawował funkcję od maja 1944 roku do ewakuacji w styczniu 1945 roku. Służył także w innych obozach.
Obóz Auschwitz I, tak zwany obóz macierzysty, w swej pięcioletniej historii miał trzech komendantów. Byli nimi kolejno: Rudolf Hoess, Arthur Liebehenschel i Richard Baer. Komendanci Auschwitz I, jako zwierzchnicy oświęcimskiego garnizonu SS, byli zarazem zwierzchnikami komendantów Auschwitz II-Birkenau oraz Auschwitz III-Monowitz i podporządkowanych podobozów.
Baer urodził się 9 września 1911 roku we Floss w Górnym Palatynacie. Z zawodu był cukiernikiem. Na początku lat 30. XX w., gdy w Niemczech szalał kryzys gospodarczy, stracił pracę. W lutym 1931 roku wstąpił do NSDAP, a w lipcu następnego roku do SS.
Zdaniem Hoessa Richard Baer „nie troszczył się w ogóle o akcję żydowską”. Do komór gazowych wciąż docierały jeszcze transporty z europejskimi Żydami przeznaczonymi na zagładę. „Nie troszczył się o odtransportowanie +zdolnych do pracy+ (...) i o więźniów” – napisał.
Pracę w obozach koncentracyjnych rozpoczął w 1933 roku. Do 1939 roku służył w oddziale wartowniczym KL Dachau. Jesienią tego roku został przydzielony do dywizji SS Totenkopf „Thueringen”, stacjonującej przy KL Buchenwald. Z tą jednostką trafił na front, gdzie odniósł rany, które wykluczyły dalszą służbę liniową. W 1942 roku objął funkcję adiutanta w obozie Neuengamme, a następnie w 1943 roku do KL Auschwitz.
Po kilku dniach w Auschwitz otrzymał nominację na adiutanta szefa Głównego Urząd Gospodarki i Administracji SS (SS-Wirtschafts und Verwaltungshauptamt, SS-WVHA) Oswalda Pohla, któremu podlegały m.in. obozy koncentracyjne. Urząd odpowiadał za wszystkie zbrodnie popełnione w obozach, zwłaszcza za warunki bytowe i niewolniczą pracę więźniów. Pod koniec 1943 roku Baer objął stanowisko szefa wydziału politycznego w Inspektoracie Obozów Koncentracyjnych, jednym z pięciu wydziałów SS-WVHA.
W maju 1944 roku, już jako SS-Sturmbannfuehrer, otrzymał nominację na komendanta Auschwitz I, w którym zastąpił Artura Liebehenschla, a 26 lipca 1944 został także szefem miejscowego garnizonu SS.
Twórca i pierwszy komendant obozu Auschwitz Rudolf Hoess po wojnie, gdy przebywał w polskim więzieniu, napisał w swych wspomnieniach o Baerze: „Miałem zaszczyt wprowadzić go na to stanowisko i przyuczyć. Jego zdaniem było to jednak zbędne, ponieważ miał dosyć doświadczenia w sprawach dotyczących obozów koncentracyjnych. (...) Podczas (...) pobytu w Oświęcimiu w 1944 roku nie ulepszył niczego, nie zadał sobie nawet w tym kierunku najmniejszego trudu. Miał inne zainteresowania, wiele polował, łowił ryby, jeździł na spacery. Baer uważał, iż jako adiutant dość się już napracował, a teraz potrzebny mu jest odpoczynek. Stał się bardzo butny i niekoleżeński”.
Zdaniem Hoessa Richard Baer „nie troszczył się w ogóle o akcję żydowską”. Do komór gazowych wciąż docierały jeszcze transporty z europejskimi Żydami przeznaczonymi na zagładę. „Nie troszczył się o odtransportowanie +zdolnych do pracy+ (...) i o więźniów” – napisał.
Baer był komendantem do końca istnienia Auschwitz. Organizował jego ewakuację w połowie stycznia 1945 roku. Z kompleksu obozowego do innych obozów Niemcy wyprowadzili wówczas około 56 tys. więźniów. Drogi nie przeżyło co najmniej 9 tys. z nich.
Po ewakuacji obozu otrzymał nominację na komendanta obozu Mittelbau-Dora. Tuż przed kapitulacją zwichnął nogę i wyjechał na kurację do Styrii na terenie Austrii. Potem zniknął. Do grudnia 1960 roku ukrywał się pod nazwiskiem Karla Neumanna. Pracował jako robotnik leśny w rejonie Hamburga. Po zatrzymaniu trafił do aresztu we Frankfurcie nad Menem.
Baer miał być sądzony w 1963 roku w Republice Federalnej Niemiec w procesie 24 zbrodniarzy z Auschwitz, m.in. z sadystycznym zastępcą szefa obozowego Gestapo Wilhelmem Bogerem oraz sanitariuszem Josefem Klehrem, który zamordował tysiące więźniów wstrzykując im fenol. Sprawę Baera ostatecznie wyłączono ze względu na zły stan zdrowia. Zmarł 17 czerwca 1963 roku.(PAP)
szf/ mrt/ mow/
