Instytut Pamięci Narodowej i Służba Bezpieczeństwa Ukrainy opublikowały wybór dokumentów „Poland and Ukraine in the 1930s and 1940s”. Publikacja prezentuje w języku angielskim nieznane dokumenty z archiwów służb specjalnych.
„Poruszamy kwestie bolesne dla obu stron: represje komunistyczne na czele z Wielkim Głodem, ale też kwestie bolesne w stosunkach między oboma narodami: zbrodnię wołyńską i akcję +Wisła+. Rozmowa w oparciu o dokumenty jest jedną z najlepszych dróg do wzajemnego zrozumienia się i pojednania” - powiedział prezes IPN Łukasz Kamiński podczas prezentacji książki w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki.
„Nie możemy unikać trudnych problemów, ani zaprzeczać ich istnieniu” - dodała Swietłana Laskowska, szefowa archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy, podkreślając, że archiwiści powstrzymywali się od politycznych ocen i stronniczości w doborze dokumentów. Wyraziła nadzieję, że mówienie o trudnej przeszłości nie popsuje stosunków polsko-ukraińskich ani teraz, ani w przyszłości.
„Poruszamy kwestie bolesne dla obu stron: represje komunistyczne na czele z Wielkim Głodem, ale też kwestie bolesne w stosunkach między oboma narodami: zbrodnię wołyńską i akcję +Wisła+. Rozmowa w oparciu o dokumenty jest jedną z najlepszych dróg do wzajemnego zrozumienia się i pojednania” - powiedział prezes IPN Łukasz Kamiński podczas prezentacji książki w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki.
Książka „Poland and Ukraine in the 1930's and 1940's”. Documents from the Archives of the Secret Services” zawiera 165 dokumentów wybranych z ośmiu tomów opublikowanych w latach 1998 - 2010. Zawierają one nieznane dotąd dokumenty służb specjalnych, głównie sowieckich. Publikacje te są rezultatem współpracy IPN z archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy.
Ukazały się tomy poświęcone polskiemu podziemiu na terenach południowo-wschodnich województw II RP (dwie pozycje), przesiedleniom Polaków i Ukraińców (1944-1946), Polakom i Ukraińcom w latach 1942-1945, Akcji „Wisła”, likwidacji polskiego podziemia w latach 1944-1946 na sowieckiej Ukrainie, Wielkiemu Głodowi (1932-1933) oraz operacji polskiej NKWD w 1938 roku.
Najciekawszymi materiałami są - w ocenie IPN - dokumenty dotyczące zwalczania polskiego podziemia po 17 września 1939 r., meldunki narkoma Iwana Sierowa o wykryciu i likwidacji polskiej organizacji podziemnej w Kołomyi (grudzień 1939), wynikach śledztwa dotyczącego zbrojnego wystąpienia w Czortkowie w styczniu 1940 r. (tzw. powstanie czortowskie), ujęciu przez Wojska Pograniczne NKWD ZSRS kurierów Związku Walki Zbrojnej – Józefa i Stanisława Żymierskich, aresztowaniach dowództwa ZWZ okręgu lwowskiego (kwiecień 1940) oraz wykryciu i częściowej likwidacji ZWZ na Wołyniu (lipiec 1940), a także poszukiwaniach przez NKWD gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego – dowódcy polskiego podziemia (czerwiec 1940).
Jak powiedział Marcin Majewski z IPN, członek polsko-ukraińskiej grupy roboczej, pomysł wydania w języku angielskim wyboru dokumentów z ośmiu tomów pojawił się w 2010 r. w trakcie prezentacji anglojęzycznego wydania „Wielkiego Głodu na Ukrainie 1932-1933” na Uniwersytecie w Toronto. To jedyny tom spośród ośmiu wydany po angielsku. Prezentacja wywołała liczne pytania o inne dokumenty związane z historią Polski i Ukrainy a także dotyczące stosunków polsko-ukraińskich w latach 30. i 40. Marcin Majewski zauważył, że naukowcy zajmujący się na Zachodzie tą problematyką czytają po polsku, ukraińsku i rosyjsku, ale studenci – już nie.
Książka „Poland and Ukraine in the 1930s and 1940s”. Documents from the Archives of the Secret Services” była dotąd prezentowana w Kijowie, Londynie i na Uniwersytecie Harvarda.
IPN wraz ze Służbą Bezpieczeństwa Ukrainy planują wydanie kolejnych tomów dokumentów.
Poświęcone będą zwalczaniu Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce (1947-1948), operacji „Oczyszczenie” – likwidacji polskiego podziemia na sowieckiej Ukrainie (1939-1941), sowieckim deportacjom (1940-1941) i zwalczaniu przez sowieckich pograniczników ukraińskiego i polskiego podziemia. (PAP)
tst/ ls/
