Przedstawiciele Instytutu Pamięci Narodowej oraz regionalnych i lokalnych władz oddali we wtorek w Katowicach i w Gliwicach hołd założycielom Wolnych Związków Zawodowych. 21 lutego mija 45. rocznica powstania Komitetu WZZ w Katowicach.
Jak zaznacza IPN, działalność komitetów WZZ miała ogromne znaczenie dla przebiegu procesu tworzenia w 1980 r. niezależnego związku zawodowego i wielkiego ruchu społecznego jakim była Solidarność.
Przed południem w Gliwicach dyrektor katowickiego oddziału Instytutu dr Andrzej Sznajder, wraz przedstawicielem Muzeum w Gliwicach, złożył kwiaty pod tablicą pamiątkową poświęconą Władysławowi Suleckiemu, współtwórcy Komitetu WZZ w Katowicach. Później delegacja IPN złożyła kwiaty pod tablicą upamiętniającą założenie WZZ w Katowicach przy ul. Mikołowskiej oraz na grobie głównego inicjatora tej organizacji Kazimierza Świtonia na cmentarzu w Katowicach-Bogucicach. W uroczystości wzięli udział dwaj synowie zmarłego w 2014 r. Kazimierza Świtonia - Piotr i Ryszard.
Jak przypominają historycy, powstały w lutym 1978 r. Komitet Pracowniczy/Założycielski Wolnych Związków Zawodowych w Katowicach był próbą zaktywizowania środowisk robotniczych i nadania ich działaniom form organizacyjnych oraz pierwszą w PRL niezależną od władz organizacją związkową. Jej głównym animatorem był związany z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela Kazimierz Świtoń.
Powstały w lutym 1978 r. Komitet Pracowniczy/Założycielski Wolnych Związków Zawodowych w Katowicach był próbą zaktywizowania środowisk robotniczych i nadania ich działaniom form organizacyjnych oraz pierwszą w PRL niezależną od władz organizacją związkową. Jej głównym animatorem był związany z Ruchem Obrony Praw Człowieka i Obywatela Kazimierz Świtoń.
Pod deklaracją założycielską organizacji znalazły się także nazwiska Władysława Suleckiego (współpracownika Komitetu Obrony Robotników i redakcji „Robotnika”), Romana Kściuczka (uczestnika ROPCiO), Ignacego Pinesa (sympatyka KOR) i Tadeusza Kickiego (uczestnika ROPCiO). Dwaj ostatni pod wpływem presji SB wycofali się jednak z działalności w ramach WZZ.
Inwigilacja, szykany i represje spowodowały, że komitetowi nie udało się rozwinąć szerszych działań, a przede wszystkim przenieść działalności do śląskich zakładów pracy. Mimo to, utworzenie katowickich WZZ miało wpływ na powstanie dwóch kolejnych niezależnych inicjatyw, skierowanych do środowisk pracowniczych. W końcu kwietnia 1978 r. powołany został w Trójmieście Komitet Założycielski Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża, w październiku roku następnego podobna organizacja powstała na Pomorzu Zachodnim.
Wolne Związki Zawodowe na celowniku Służby Bezpieczeństwa
Dyrektor Sznajder zauważył, że historia WZZ i data ich powstania są stosunkowo mało znane, mimo że są one genezą NSZZ „Solidarność”. „To był pierwszy w PRL wolny związek zawodowy, dopiero dwa miesiące później podobne działania podjęli robotnicy Wybrzeża, a jeszcze później, bo w październiku 1978 r. podobny komitet założycielski ukonstytuował się na Pomorzu Zachodnim” - powiedział na antenie Polskiego Radia Katowice.
„To był zalążek Solidarności, jakkolwiek na Śląsku tylko Kazimierz Świtoń jeszcze w roku 1980 kontynuował działalność – zresztą aż do momentu odzyskania niepodległości przez Polskę – natomiast WZZ Wybrzeża odegrały kluczową rolę w strajkach Sierpnia 1980 r. Na fali tych strajków właśnie narodziła się Solidarność” - dodał Sznajder.
Kazimierz Świtoń działał w podziemnych strukturach WZZ, następnie w NSZZ „Solidarność”. W okresie PRL był jednym z najbardziej represjonowanych działaczy opozycji. W 1989 r. został przewodniczącym rady naczelnej Chrześcijańsko-Demokratycznego Stronnictwa Pracy, w 1990 r. - przewodniczącym Górnośląskiej Chrześcijańskiej Demokracji. W wyborach w 1991, jako jej kandydat, uzyskał mandat posła na Sejm I kadencji z ramienia Ruchu Autonomii Śląska. W 1990 r. został odznaczony przez prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Władysław Sulecki w 1979 r., po szykanach ze strony komunistycznych władz, wyjechał z rodziną do Niemiec. Będąc na emigracji kilkakrotnie występował na antenie Radia Wolna Europa. W maju 1979 r. stanął na czele Komitetu Solidarności z Wolnymi Związkami Zawodowymi w Polsce, jaki powołano w Augsburgu. 26 września 1979 r. brał udział w trzeciej sesji przesłuchań Komitetu im. Sacharowa w Waszyngtonie. Współpracował z paryską „Kulturą” i pismem „Przemiany” w Monachium. Zmarł 16 grudnia 2004 r. w Hagen.
„To był zalążek Solidarności, jakkolwiek na Śląsku tylko Kazimierz Świtoń jeszcze w roku 1980 kontynuował działalność – zresztą aż do momentu odzyskania niepodległości przez Polskę – natomiast WZZ Wybrzeża odegrały kluczową rolę w strajkach Sierpnia 1980 r. Na fali tych strajków właśnie narodziła się Solidarność” - dodał Sznajder.
W ramach obchodów 45. rocznicy WZZ, w środę w Przystanku Historia – Centrum Edukacyjnym IPN w Katowicach im. Henryka Sławika - dr Jarosław Neja z Oddziałowego Biura Badań Historycznych wygłosi wykład popularnonaukowy „Pierwsi w kraju. Historia Komitetu wolnych Związków Zawodowych w Katowicach 1978–1980”. Po wykładzie odbędzie się pokaz filmu „Bezpieka kontra śląskie WZZ”.
W katowickim IPN od 2006 r., a w innych oddziałach Instytutu od 2009 r. prowadzone są zajęcia dla młodzieży, poświęcone działaniom aparatu bezpieczeństwa wobec Świtonia. Warsztaty pt. „Jeden rok z życia opozycjonisty w latach 70. XX wieku w PRL-u” przygotowała dr Kornelia Banaś z Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Katowicach. Warsztaty poświęcone Świtoniowi realizowane były również w ogólnopolskim projekcie przeznaczonym dla anglojęzycznych edukatorów z różnych krajów świata. W najbliższym czasie z tematem działań SB wobec Świtonia zapozna się również grupa z Uniwersytetu III wieku z Tarnowskich Gór.(PAP)
autor: Krzysztof Konopka
kon/ pat/
