Wystawa „Zanim wyrosły mury. Żydzi w Podgórzu”
Podgórscy Żydzi byli przedsiębiorcami i budowniczymi Krakowa. Z cegieł produkowanych przez zakłady Maurycego Barucha wybudowano Akademię Sztuk Pięknych, Teatr Słowackiego, Collegium Novum i most kolejowy przy ul. Grzegórzeckiej – opowiada PAP Piotr Figiela, kurator wystawy „Zanim wyrosły mury”.
Ekspozycja jest opowieścią o żydowskiej społeczności Podgórza, do 1915 r. osobnego miasta, obecnie jednej z dzielnic Krakowa.
"Historia podgórskich Żydów jest stosunkowo mało znana. Mamy pewne stereotypy, mity, kalki, które sprawiają, że chcąc poznać kulturę i historię krakowskich Żydów, często sięgamy do historii Żydów z Kazimierza. Tymczasem zapominamy, że w Podgórzu też kwitło życie żydowskie" - zwraca uwagę dr Przemysław Zarubin, konsultant merytoryczny ekspozycji z Instytutu Judaistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. "Dla wielu może być nowością, że gmina żydowska w Podgórzu była niezależną od krakowskiej gminą. Miała własny zarząd, własny budżet, dom modlitwy, instytucje i zakłady dobroczynne wspierające ludność żydowską. Co trzeci mieszkaniec Podgórza przed pierwszą wojną światową był pochodzenia żydowskiego" - wyjaśnia w rozmowie z PAP.
Dynamiczny rozwój społeczności żydowskiej w Podgórzu rozpoczął się około 1891 roku - w tym czasie powstała tam namiastka kahału. Opowieść muzeum o podgórskiej społeczności żydowskiej rozpoczyna się jednak w czasach, kiedy była ona jeszcze częścią gminy żydowskiej w wielickim Klaśnie. Jak przypominają kuratorzy wystawy, konieczność odłączenia się od niej i stworzenia osobnej gminy Żydzi motywowali przede wszystkim brakiem równowagi w obopólnych relacjach. W drugiej połowie XIX w. grupa przedstawicieli społeczności podgórskiej zainicjowała projekt powstania niezależnej gminy dla Podgórza i ponad czterdziestu okolicznych miejscowości po prawobrzeżnej stronie Wisły.
"Staraliśmy się na wystawie wyeksponować najistotniejsze elementy tej opowieści. Są to początki funkcjonowania Żydów w Podgórzu, chociaż trochę przewrotnie ujęte, bo zogniskowane w wielickim Klaśnie" - opowiada PAP kurator Piotr Figiela. "Następnie należało powiedzieć o samej gminie, bardzo oczekiwanym przez podgórskich Żydów dobru - jej funkcjonowaniu w nawiązaniu do statutu, instytucjach gminnych i najważniejszych osobach. Dalej, na podstawie dokumentów, zdjęć i tego, co ocalało, zwłaszcza adresów, zaczęliśmy tworzyć opowieść związaną z samą społecznością, gdzie bardzo istotnymi kwestiami są domy modlitewne. Kolejny mocny punkt jest związany z działalnością gospodarczą Żydów w Podgórzu" - mówi.
Najwięcej Żydów podgórskich trudniło się handlem, m.in. mąką i drewnem, a także rzemiosłem - blacharstwem, masarstwem, krawiectwem, kuśnierstwem, szklarstwem oraz piekarstwem. W Podgórzu istniało kilka firm o charakterze przemysłowym, jak zakłady należące do Maurycego i Gustawa Baruchów, Bernarda Libana i braci Kamslerów.
"Podgórscy Żydzi byli przedsiębiorcami i budowniczymi Krakowa. Z cegieł produkowanych przez zakłady Maurycego Barucha wybudowano Akademię Sztuk Pięknych, Teatr Słowackiego, Collegium Novum czy most kolejowy przy ul. Grzegórzeckiej. Natomiast piekarnia prowadzona przez Baruchów dostarczała chleb do całego Krakowa i innych miast, łącznie z Tarnowem i Przemyślem" - zauważa kurator.
Dr Przemysław Zarubin dodaje, że żydowscy przedsiębiorcy z Podgórza byli na gruncie galicyjskim pionierami rozwoju przemysłu. "Ich piekarnie wykorzystywały technologię parową, piece do wypalania wapienia z cegły wykorzystywały technologię parową. To oczywiście pozwalało zautomatyzować proces produkcji i obniżyć jego koszty, w związku z tym produkcja była lepsza, bardziej dostępna, bardziej nowoczesna".
Na wystawie zgromadzono m.in. malowidła żydowskich artystów z Podgórza, dokumenty związane z funkcjonowaniem gminy, w tym statut gminy, a także z instytucjami i stowarzyszeniami. Są również projekty architektoniczne oraz zdjęcia radnych miejskich. "Żydzi z Podgórza byli także inicjatorami życia społecznego, zasiadali w instytucjach miejskich, radzie miasta, ich inicjatywą było powstanie gimnazjum w Podgórzu, obecnie IV LO" - przypomina Figiela.
Ekspozycja jest częścią obchodów 80. rocznicy likwidacji krakowskiego getta. Wystawa będzie otwarta dla zwiedzających od piątku w Muzeum Podgórza przy ul. Limanowskiego 51 w Krakowie.(PAP)
autorka: Julia Kalęba
juka/ pat/
