III Powstanie Śląskie: oddział techniczny żandarmerii polowej wojsk powstańczych. Fot. NAC
Msza, uroczysty apel, koncerty, występy, wystawy i piknik rodzinny złożą się na wtorkowe uroczystości obchodzonego od ub. roku Narodowego Dnia Powstań Śląskich.
Ustawę o ustanowieniu 20 czerwca Narodowym Dniem Powstań Śląskich prezydent Andrzej Duda podpisał 7 czerwca 2022 r. w Katowicach. W ub. roku święto to było obchodzone po raz pierwszy – 20 czerwca 2022 r. przypadła setna rocznica przyłączenia części Górnego Śląska do Polski.
W tym roku – jak wynika z zapowiedzi Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego – uroczystości rozpoczną się o godz. 9. uroczystym apelem pod Pomnikiem Powstańców Śląskim w Katowicach, a następnie o godz. 10.30. – uroczystą mszą świętą w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego.
Ustawa o ustanowieniu 20 czerwca Narodowego Dnia Powstań Śląskich ma upamiętniać trzy zrywy powstańcze z lat 1919–21 i czcić pamięć ich uczestników. Podobnie, jak obchodzony w ubiegłym roku po raz pierwszy Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego, nie jest to dzień wolny od pracy.
Urząd Marszałkowski Woj. Śląskiego zorganizuje obchody oraz pilnik rodzinny w Parku Śląskim. Na Skwerze 100-lecia Powstań Śląskich od godz. 11.30 przewidziano koncert Orkiestry Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, a następnie – w południe - podniesienie flagi państwowej RP oraz odegranie i odśpiewanie hymnu z udziałem kompanii honorowej 13. Śląskiej Brygady Obrony Terytorialnej, policyjnej orkiestry Komendy Wojewódzkiej Policji w Katowicach oraz chóru Zespołu Pieśni i Tańca Śląsk.
Prof. A. Chwalba: droga Ślązaków do Polski była skomplikowana i długa
Po hymnie zaplanowano wystąpienia okolicznościowe, złożenie wieńców, odegranie i odśpiewanie Roty i zakończenie uroczystości. Od 13. natomiast na Dużej Łące Parku Śląskiego trwał będzie Piknik Rodzinny z okazji Narodowego Dnia Powstań Śląskich.
Na uroczystości związane z Narodowym Dniem Powstań Śląskich zaprasza też we wtorek Muzeum Powstań Śląskich. W południe zaplanowano koncert klarnecistów, duetu smyczkowego i gitary w wykonaniu uczniów Państwowej Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej II Stopnia w Katowicach. Po koncercie czekała będzie darmowa grochówka, a na muzealnym parkingu odbędzie się wykład Bartosza Szostka oraz premiera publiczna krótkometrażowego filmu "Wojciech Korfanty - syn ziemi śląskiej".
Ustawa o ustanowieniu 20 czerwca Narodowego Dnia Powstań Śląskich ma upamiętniać trzy zrywy powstańcze z lat 1919–21 i czcić pamięć ich uczestników. Podobnie, jak obchodzony w ubiegłym roku po raz pierwszy Narodowy Dzień Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego, nie jest to dzień wolny od pracy.
Pierwsze powstanie śląskie było spontanicznym zrywem polskiej ludności, którego celem miało być przyłączenie Górnego Śląska do Polski. W maju 1919 r. na konferencji w Wersalu zadecydowano, że o przynależności atrakcyjnych gospodarczo terenów Śląska przesądzi plebiscyt. Wobec trudności gospodarczych w regionie pracę przerwało 40 kopalń. 15 sierpnia 1919 r. przed bramą kopalni Mysłowice zgromadziło się około 3 tys. górników wraz z rodzinami, żądając wypłaty zaległych wynagrodzeń. Niemcy otworzyli ogień, zabijając siedmiu górników, dwie kobiety i dziecko.
Wiadomość o masakrze zbulwersowała ludzi i zradykalizowała nastroje społeczne. Powstanie wybuchło 17 sierpnia 1919 r. Walki w krótkim czasie objęły powiaty pszczyński, rybnicki, katowicki oraz te, w których mieszkał znaczny odsetek ludności polskojęzycznej. Po początkowych sukcesach oddziałów powstańczych, niemiecki Grenzschutz sprowadził posiłki. Powstańcy dysponujący bronią ręczną nie byli w stanie przeciwstawić się broni maszynowej, artylerii, samochodom opancerzonym i pociągom pancernym. 24 sierpnia 1919 r., ze względu na beznadziejnie położenie oddziałów powstańczych oraz wzrastające represje ze strony władz niemieckich, dowódca Alfons Zgrzebniok wydał rozkaz zaprzestania walk.
Dr Bernard Linek: spory o Powstania Śląskie i różne ich interpretacje zostały zapomniane
Pierwsze powstanie śląskie, choć zakończone porażką, przygotowało grunt pod dwa kolejne zrywy. Drugie powstanie śląskie, z 1920 r., było odpowiedzią polskich organizacji na działania niemieckie przed mającym tam się wkrótce odbyć plebiscytem. Powstanie ogłosiły Dowództwo Główne Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska oraz Polski Komisariat Plebiscytowy.
Rozkaz do walki wydano 19 sierpnia 1920 r. - powstanie zaczęło się w nocy z 19 na 20 sierpnia i objęło praktycznie cały okręg przemysłowy. Bezpośrednim celem dowódców było wyparcie niemieckiej Policji Bezpieczeństwa z obszaru plebiscytowego, a także likwidacja niemieckich organizacji paramilitarnych i bojówek.
Dowodzeni z Dąbrówki Małej (obecnie dzielnica Katowic) powstańcy m.in. szybko zniszczyli na całym terenie sieć łączności i opanowali powiaty: katowicki i bytomski oraz większość tarnogórskiego, rybnickiego, zabrzańskiego i lublinieckiego. Akcja zakończyła się 25 sierpnia na rozkaz jej dowódców.
W reakcji na niekorzystny dla Polski werdykt interpretującej wyniki Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej (Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki), wybuchło trzecie powstanie śląskie - w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. W wyniku tego zrywu Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska.
Dzień wcześniej Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa ogłosiła rozwiązanie niemieckiej policji i powołała Policję Górnego Śląska o polsko-niemieckim składzie. Polska strona sporu uzyskała też zapewnienie ukarania przywódców antypolskich ekscesów i usunięcie z obszaru objętego plebiscytem osób, które przybyły tam po 1 sierpnia 1919 r.
20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt. Uczestniczyło w nim 96,5 proc. osób z obszaru plebiscytowego. W głosowaniu dopuszczono udział osób, które wcześniej wyemigrowały ze Śląska. W tym celu z Niemiec przyjechało 182 tys. emigrantów, z Polski - 10 tys. Ostatecznie w plebiscycie wzięło udział ok. 97 proc. uprawnionych osób, z czego ok. 19 proc. stanowili wcześniejsi emigranci. Za przynależnością do Polski głosowała mniejszość - 40,3 proc. głosujących.
W reakcji na niekorzystny dla Polski werdykt interpretującej wyniki Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej (Polska miała otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki), wybuchło trzecie powstanie śląskie - w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. W wyniku tego zrywu Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska.
Z obszaru plebiscytowego - czyli ponad 11 tys. km kw. - zamieszkanego przez ponad 2 mln ludzi, do Polski przyłączono 29 proc. terenu i 46 proc. ludności. W Polsce znalazły się m.in. Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta (obecny Chorzów), Rybnik, Lubliniec, Tarnowskie Góry i Pszczyna. Podział był też korzystny dla Polski gospodarczo - na przyłączonym terenie znajdowały się 53 z 67 istniejących kopalni, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni. (PAP)
Autor: Mateusz Babak
mtb/ mhr/
