Irena Siła-Nowicka (C) i szef Fundacji From the Depths Jonny Daniels (P) podczas uroczystości, na której zostały złożone publiczne podziękowania Polakom, którzy ratowali Żydów podczas II wojny światowej. Warszawa, 04.03.2019. Fot. PAP/R. Pietruszka
25 czerwca w wieku 110 lat zmarła zaangażowana w działalność konspiracyjną przeciwko niemieckiemu okupantowi, a następnie reżimowi komunistycznemu, wdowa po znanym adwokacie broniącym opozycjonistów w PRL mec. Władysławie Sile-Nowickim – Irena Siła-Nowicka.
O śmierci Ireny Siły-Nowickiej poinformowała PAP jej córka - Agnieszka Dąbrowska.
Irena Siła-Nowicka urodziła się 30 stycznia 1913. Przed II wojną światową studiowała na Uniwersytecie Warszawskim. Na jesieni 1939 r. poślubiła Władysława Siła-Nowickiego. Podczas okupacji niemieckiej mieszkała wraz z mężem i córkami w Wylągach (część miasta Kazimierz Dolny). W tym okresie małżeństwo pomagało w ukryciu się, zatrudniało do opieki nad córkami oraz zorganizowało fałszywe dokumenty młodej Żydówce Barbarze Nowak, która dzięki temu wsparciu przeżyła okupację.
Majdanek
"Po miesiącach potwornych doświadczeń 16-letnia Basia Nowak szła pędzona na Majdanek, na śmierć. Naraz ktoś wypchał ją z tłumu, a ona rzuciła się do ucieczki. Wpierw trafiła do państwa Michałowskich, ale tam wkrótce zaczęło się robić groźnie. Plakaty przestrzegające przed udzielaniem pomocy Żydom wisiały niemal wszędzie. Władysław Siła-Nowicki powiedział: +Basieńko, głowa do góry, zamieszkasz z moją żoną i córeczkami. Rzadko bywam w domu, mojej Irence przyda się towarzystwo i pomoc przy maluszkach+. I odkąd Basieńka przekroczyła progi naszego mieszkania, stała się nasza" – po latach wieloletnią przyjaźń z Basią wspominała Irena Siła-Nowicka.
Władysław Siła-Nowicki, mąż Ireny, adwokat i żołnierz był w konspiracji od jesieni 1939 r.. Był oficerem Służby Zwycięstwu Polski, Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, dowódcą drużyny. W czasie Powstania Warszawskiego walczył na Śródmieściu. Od 1945 r. był członkiem Zrzeszenia "Wolność i Niezawisłość" w Lublinie. Został aresztowany wraz z podkomendnymi w 1947 r. podczas próby ucieczki na zachód. W czasie śledztwa był torturowany. Podczas niejawnej rozprawy 3 listopada 1948 w Wojskowym Sądzie Rejonowym w Warszawie dla poniżenia wraz z innymi skarżonymi został przebrany w mundur Wehrmachtu. Skazany został na karę śmierci potem zamienioną w dożywocie.
Po odzyskaniu wolności Siła-Nowicki był obrońcą w procesach rehabilitacyjnych żołnierzy AK i WiN. Domagał się wyjaśnienia okoliczności zbrodni katyńskiej. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu. W 2006, za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej, został odznaczony pośmiertnie przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w 1994 roku.
"Dla mojego męża, którego dokumenty dzisiaj przekazuję, Polska była zawsze najważniejsza. Był w swoim życiu żołnierzem, konspiratorem, adwokatem, społecznikiem, więźniem i bardzo dobrym człowiekiem. W jego dokumentach odbija się nasza powojenna historia. Mam nadzieję, że pozwolą one zachować pamięć o tym, co było dobre i co było złe w naszym życiu publicznym" - powiedziała Irena Siła-Nowicka podczas ceremonii przekazania państwu polskiemu archiwum męża w 2014 roku.
Archiwum Władysława Siła-Nowickiego trafiło do Archiwum Akt Nowych
"Przez blisko 55 lat małżeństwa, od jesieni 1939 roku aż po przełomowe lata 90. ubiegłego wieku, stała u boku jednego z bohaterów naszej wolności. Była ukochaną żoną, źródłem inspiracji i najlepszym powiernikiem żołnierza, uczestnika pierwszej i drugiej konspiracji, skazańca, którego ustrzegła przed stalinowskim mordem sądowym, działacza opozycji demokratycznej w PRL, znakomitego obrońcy w procesach politycznych, społecznika, polityka i moralnego autorytetu. Dzięki przekazanym przez Panią Irenę do Archiwum Akt Nowych zbiorom dokumentów Władysława Siły–Nowickiego możemy jeszcze lepiej zrozumieć, jak ważną rolę odegrała pośród trudów życiowej drogi swojego męża. Jak opowiedziała nam wczoraj córka, sama Jubilatka także angażowała się w działalność konspiracyjną wymierzoną przeciwko niemieckiemu okupantowi, a następnie reżimowi komunistycznemu" - napisał prezydent Andrzej Duda w życzeniach z okazji 109 urodzin Ireny Siły-Nowickiej.
Postanowieniem Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego z dnia 7 listopada 2008 r. o nadaniu orderów Irena Siła-Nowicka otrzymała Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju pracy zawodowej i społecznej. W 2021 została laureatką Drzwi Wolności przyznawanych przez Stowarzyszenie Scena Kultury, została też odznaczona Medalem Stulecia Odzyskanej Niepodległości.
W fabularyzowanym serialu dokumentalnym pt. "Żołnierze Wyklęci" z 2008 w reż. Joanny Maro w rolę Ireny Siła-Nowickiej wcieliła się Małgorzata Piskorz.
30 stycznia 2023 r. obchodziła 110. urodziny stając się superstulatką i jednocześnie jedną z najstarszych obecnie żyjących ludzi w Polsce.(PAP)
autorka: Agata Szwedowicz
aszw/ akn/
