Fot. Stefan Bałuk „Starba”, Paweł Stępniewski/PAP
Te zdjęcia zrobili powstańczy fotoreporterzy. Dzięki ich niebezpiecznej pracy możemy zobaczyć, jak wyglądała Warszawa, w której toczyła się walka. Zestawienie powstańczych i współczesnych zdjęć pokazuje, jak w ciągu 78 lat zmieniło się miasto.
Pierwsze ze zdjęć zostało wykonane przez Eugeniusza Hanemana 23 sierpnia 1944 roku. Widzimy na nim żołnierza wyglądającego przez wyburzoną ścianę z wnętrza kościoła św. Krzyża. Naprzeciwko widać zniszczone kamienice nr 10, 8 i 6, przy Krakowskim Przedmieściu. "To zdjęcie powstało tuż po zdobyciu kościoła św. Krzyża i komendy policji granatowej, mieszczącej się przy Krakowskim Przedmieściu. Był to ogromny sukces powstańczy, który dał żołnierzom wiele radości, przede wszystkim dlatego, że zdobyli cały arsenał broni. W kościele było ponad 100 Niemców wyposażonych w broń automatyczną" - opowiedziała Joanna Jastrzębska-Woźniak Kierownik Działu Ikonografii i Fotografii Muzeum Powstania Warszawskiego.
79 lat temu w Warszawie wybuchło powstanie – największa akcja zbrojna podziemia w okupowanej przez Niemców Europie
Autorem kolejnego zdjęcia jest legendarny powstańczy fotograf Eugeniusz Lokajski "Brok" i zostało ono wykonane tuż po zdobyciu PAST-y. W ujęciu spod kamienicy przy ul. Zielnej 32 w kierunku południowym w tle po prawej widoczne kolejno: kamienica Zielna 29, wylot ul. Świętokrzyskiej, narożny dom Zielna 27 / Świętokrzyska 43, wysoka kamienica Zielna 25 i dalsza zabudowa. "Zdjęcie powstało 20 sierpnia i jest tak bardzo przez nas lubiane, bo pokazuje naturalną mimikę żołnierzy, którzy patrzą na Niemców wyprowadzanych z dopiero co zdobytej PAST-y. Walczono o nią długo, już od pierwszych dni powstania, Niemcy prowadzili stamtąd ostrzał w kierunku pozycji powstańczych. Zdobyto ją siłą batalionu +Kiliński+, a także oddziałów saperskich, między innymi kobiecego patrolu minerskiego. Na twarzach żołnierzy maluje się ogromna satysfakcja, a także zmęczenie. Mają na głowach ciekawe brytyjskie hełmy zrzutowe ozdobione już polskimi orzełkami" - powiedziała Jastrzębska.
Następna z fotografii pokazująca płonącą PAST-ę, zostało wykonane przez Lokajskiego tuż po zdobyciu budynku 20 sierpnia. "Zdjęcie z akcji, budynek stoi jeszcze w pióropuszach dymu, dopiero co wyprowadzono stamtąd jeńców niemieckich, ale Lokajski pokusił się na ten piękny, wieloplanowy kadr, gdzie na pierwszym planie są żołnierze być może z batalionu +Kiliński+, lub z +Koszty+, która również brała udział w zdobyciu PAST-y" - opowiedziała.
Józef Menes: skutki strat poniesionych w czasie wojny Warszawa odczuwała przez dekady
Kolejne zdjęcie przedstawia legendarny przekop między stroną północną a południową Al. Jerozolimskich. Autorem fotografii jest Wieslaw Chrzanowski, żołnierz z kompanii "Anna", batalionu "Gustaw". W tle widoczny fragment kamienicy nr 22 oraz kamienica nr 20, w pierzei północnej Al. Jerozolimskich. "Ten przekop był niezbędny do tego, żeby można było komunikować się między dwoma częściami śródmieścia, bo Aleje Jerozolimskie były pod bezpośrednim ostrzałem z Banku Gospodarstwa Krajowego na rogu Nowego Światu i al. Jerozolimskich gdzie stacjonowali Niemcy. Widzimy ciekawą scenę sfotografowaną przez Wiesława Chrzanowskiego, który uwiecznił swoich kolegów dźwigających na plecach worki z jęczmieniem, które przetransportowali aż z ul. Ceglanej z browaru Haberbuscha i Schielego. Z takiego jęczmienia robiło się również słynną zupę-plujkę, która nazwę zawdzięcza temu, że te ziarna były niełuskane i można było ugotować z tego zjadliwą zupę, ale resztki po nasionach trzeba było wypluwać" - powiedziała.
Następna z prezentowanych fotografii została wykonana przez Stefana Bałuka, Cichociemnego. "Widać człowieka, który zgięty w pół przebiega pod osłoną barykady na drugą stronę ulicy Marszałkowskiej. Po drugiej stronie widzimy wylot Siennej w kierunku zachodnim. Już takiego skrzyżowania dzisiaj nie ma. Teraz ul. Marszałkowska jest zamknięta parkiem przy Pałacu Kultury. Wówczas była przecięta ul. Sienną, widoczne dalej kamienice to wysokie budynki stojące przy ul. Wielkiej. Po lewej stronie widzimy barykadę budowaną naprędce zapewne w pierwszych dniach sierpnia. Są tu rzucone płyty chodnikowe, jakieś sprzęty domowe, meble. Właściwie nie było w Warszawie w czasie powstania miejsc, gdzie chodnik byłby wyłożony płytami chodnikowymi, one wszystkie zostały wyjęte na budowę barykad" - podkreśliła.
Ostatnie zdjęcie wykonał Wiesław Chrzanowski między 1 a 4 października, widzimy na nim grupę żołnierzy na pl. Dąbrowskiego, w tle domy przy pl. Dąbrowskiego 3, Jasnej 19, oraz zniszczony Prudential przy pl. Napoleona. "Widzimy grupę bardzo zżytych ze sobą żołnierzy z kompanii "Anna", którzy przeszli ze sobą szlak bojowy od Woli, przez Starówkę, potem kanałami do Śródmieścia Północnego. Czekają na pl. Dąbrowskiego, aż ich kolega zrobi pamiątkowe, właściwie jedno z ostatnich zdjęć przed wyjściem do niewoli, po kapitulacji Warszawy. Są to od lewej: Jerzy Sikorski pseudonim +Sixton+, Kazimierz Dąb pseudonim +Kazik+, sanitariuszka Henryka Wieczorek +Heniuta+, Henryk Ożarek pseudonim +Henio+, Tadeusz Przybyłowski pseudonim +Roma+ i Antoni Dobraczyński pseudonim +Hel+. Oni wszyscy przyjaźnili się po wojnie, Henio z Romą mieli kontakt do samej śmierci" - opowiedziała. (PAP)
Zestawienie powstańczych i współczesnych oraz materiał wideo do obejrzenia na portalu PAP.PL: https://www.pap.pl/aktualnosci/news,1603796,sladami-powstania-warszawskiego-legendarne-zdjecia-powstancze-wczoraj-i
Materiał wideo dostępny też na: https://wideo.pap.pl/videos/68937/
Autor: Paweł Stępniewski
jos/ aszw/
