Lenin. Źródło: CBN Polona
21 stycznia 1924 r. w Gorkach pod Moskwą zmarł Włodzimierz Lenin, właściwie Władimir Iljicz Uljanow, założyciel partii bolszewickiej, organizator i pierwszy przywódca totalitarnego państwa sowieckiego. Jego kult był ważnym elementem ideologii komunistycznej przez ponad 70 lat.
„Nasz kodeks moralny jest absolutnie nowy. (…) nam wszystko wolno, ponieważ jako pierwsi na świecie wyciągamy miecz nie w celu zniewolenia, lecz w imię wolności i wyzwolenia spod ucisku” – napisał kilkanaście miesięcy po przejęciu władzy przywódca bolszewików. Była to wskazówka dla wszystkich funkcjonariuszy i zwolenników rodzącego się totalitaryzmu. Lenin pozwalał im na budowanie nowej rzeczywistości, wszelkimi dostępnymi metodami, także poprzez masowe zbrodnie. „Czarna księga komunizmu” szacuje liczbę ofiar komunizmu na około 100 milionów, w tym co najmniej 20 milionów w Rosji Sowieckiej i Związku Sowieckim.
Włodzimierz Lenin, a właściwie Władimir Iljicz Uljanow, urodził się 22 kwietnia 1870 r. w Rosji w Symbirsku nad Wołgą. Tuż po jego śmierci, wraz z rodzącym się pośmiertnym kultem jednostki miasto zostało przemianowane na Uljanowsk. Wychowywał się w rodzinie inspektora i naczelnika szkół guberni symbirskiej.
Co zabiło Włodzimierza Lenina? - konferencja w Baltimore
W latach 1879-87 uczył się w gimnazjum w Symbirsku. W 1887 r. podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Kazańskim. W tym samym roku został aresztowany za udział w studenckiej demonstracji, a następnie wydalony z uczelni za działalność w kółkach rewolucyjnych. Młody Ulianow trafił na zesłanie do wsi Kokuszkino w guberni kazańskiej.
W 1891 r. zdał egzamin z prawa na Uniwersytecie w Sankt Petersburgu. Przez następne dwa lata pracował jako pomocnik adwokata w kancelarii w Samarze. Następnie wrócił do Petersburga. We wrześniu 1894 r. ukazała się jego pierwsza praca „Kto to są `przyjaciele ludu` i jak walczą przeciw socjaldemokratom”.
W 1895 r. wyjechał do Szwajcarii. Następnie przebywał w Niemczech i Francji. Tam nawiązał kontakt z komunistami. Po powrocie do Rosji założył w 1895 r. Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej. W tym samym roku aresztowany. Po dwóch latach więzienia zesłany został na Syberię, gdzie poślubił Nadieżdę Krupską, działaczkę socjalistyczną.
Zwolniony w 1900 r. początkowo powrócił do Sankt Petersburga, a następnie udał się za granicę. W Szwajcarii i Niemczech współtworzył marksistowskie pismo „Iskra”, które przemycano do Rosji.
Od 1901 r. zaczął używać pseudonimu Lenin. W 1902 r. wydał „Co robić” - pracę, w której nakreślił zadania i cele socjalistów rosyjskich. Na II zjeździe Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR), który odbywał się w 1903 r. w Londynie i Genewie, należał do inicjatorów rozłamu na radykalnych bolszewików, którym przewodniczył i mienszewików - odrzucających rewolucyjny kierunek i dyktaturę proletariatu. W marcu 1904 r. wystąpił z KC SDPRR. W ten sposób dokonał się ostateczny podział w kręgu rosyjskiej lewicy, który zostanie „zażegnany” dopiero po 1917 roku.
Rewolucja 1905-07 zastała Lenina w Szwajcarii. Nielegalnie przedostał się do Petersburga, gdzie przewodniczył działaniom bolszewików. Nie odegrał znaczącej roli w działaniach rewolucyjnych, ale wykorzystał rewolucję do stopniowego budowania radykalnej lewicy w Rosji. Co ciekawe, nie sprzyjały im warstwy chłopskie i robotnicy, ale przedstawiciele bogatego mieszczaństwa, a nawet arystokracja. „W środowiskach mniej lub bardziej radykalnych i liberalnych za oznakę bon ton uchodziło finansowe wspieranie partii rewolucyjnych, a wśród tych, którzy dość regularnie opłacali składki w wysokości od 5 do 25 rubli, znajdowali się nie tylko wybitni prawnicy, inżynierowie i lekarze, ale także dyrektorzy banków i urzędnicy instytucji rządowych” – wspominał Leonid Krasin, bliski współpracownik Lenina.
W 1906 r. wyjechał do autonomicznej wobec Rosji Finlandii, a następnie do Szwajcarii. Pod koniec 1908 r. przeniósł się do Paryża. Po czterech latach zamieszkał w Krakowie. Od 1913 r. przebywał w Poroninie k. Zakopanego. W PRL Poronin stał się jednym z najważniejszych „polskich” miejsc kultu wodza rewolucji.
Historyk: W 1917 r. nastąpił koniec Rosji jako zjawiska kulturowego
Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 r. został na krótko aresztowany przez władze austriackie, które podejrzewały go o działalność szpiegowską na rzecz Rosji. Lenin wyjechał ponownie do Szwajcarii, gdzie rok później uczestniczył w antywojennej konferencji w Zimmerwaldzie koło Berna.
W 1917 r., a więc w dwa miesiące po rewolucji lutowej, dzięki wsparciu niemieckiego wywiadu, przez Niemcy, Szwecję i Finlandię przedostał się do Piotrogrodu. Zaraz po powrocie do Rosji ogłosił „Tezy kwietniowe”, w których przekonywał o konieczności obalenia kapitalizmu i kontynuowaniu rewolucji. „Od chwili wybuchu wojny Lenin zajmował bezkompromisowe stanowisko: uważał, że wojnę pomiędzy narodami należy przekształcić w wojnę pomiędzy klasami. Zamiast strzelać do siebie robotnicy powinni skierować karabiny przeciwko wyzyskiwaczom” – tłumaczy Richard Pipes w syntezie „Komunizm”.
Odrzucając współpracę z Rządem Tymczasowym, zagrożony aresztowaniem, uciekł do Finlandii. Jesienią 1917 r. powrócił nielegalnie do Rosji i wziął udział w posiedzeniu KC, głosując w czasie jego obrad za zbrojnym powstaniem. W tym czasie bolszewicy wciąż byli bardzo słabi. Jak zauważa rosyjski historyk Giennadij Bordiugow wciąż możliwe było zapobieżenie rewolucji przez rząd tymczasowy. „Naiwna wzniosłość i dawne złudzenia nie pozwoliły zdusić bolszewików latem 1917 r. Ta pomyłka okazała się dla Rosji fatalna” – pisze rosyjski badacz.
W nocy z 6 na 7 listopada 1917 r. (według kalendarza juliańskiego z 24 na 25 października) rozpoczął się przewrót zorganizowany przez bolszewików. W Petersburgu oraz wielu innych rosyjskich miastach, dzięki porozumieniu z żołnierzami, zamach stanu dokonał się w sposób bezkrwawy (oprócz Moskwy, gdzie doszło do krótkotrwałej wymiany ognia). „Lenin powiedział później, że przejęcie władzy w Rosji było tak łatwe jak podniesienie pióra. Stało się tak dlatego, że Lenin przejęcie władzy przez bolszewików nazwał oddaniem całej władzy w ręce rad. Hasło to miało oznaczać powstanie oddolnej demokracji, a nie dyktatury” – tłumaczy Pipes.
Wydarzenia, które przeszły do historii jako „rewolucja październikowa” były zapowiedzią krwawego terroru komunistów w Rosji sowieckiej (a następnie w powstałym w 1922 r. ZSRS), który pochłonął miliony ofiar. Propaganda komunistyczna przedstawiała natomiast przewrót bolszewicki jako „decydujący etap wielkiej rewolucji agrarnej i walki o posiadanie ziemi między chłopstwem a właścicielami ziemskimi”, naturalną konsekwencję procesu dziejowego, dopełnienie sensu historii.
Po przejęciu władzy przez bolszewików Lenin objął funkcję przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych. Pod koniec grudnia 1917 r. rozpoczął rokowania pokojowe z Niemcami. Rozmowy zakończył, skrajnie niekorzystny dla Rosji, traktat podpisany 18 marca 1918 r. w Brześciu. Lenin nie uważał go jednak za klęskę, lecz „pieriedyszkę” (wytchnienie) przed pochodem komunizmu do innych krajów Europy.
W tym samym roku Lenin dwukrotnie był celem zamachów; w jednym z nich został ciężko ranny. Próby zamordowania przywódcy były okazją do zainicjowania krwawej kampanii –„czerwonego terroru” – walki z tzw. wrogami ludu. Odpowiadała za nią utworzona w grudniu 1917 r. tajna policja – Ogólnorosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją, Spekulacją i Nadużyciami Władzy (WCzKa; Czeka), na czele której stanął Feliks Dzierżyński. Ofiarami bolszewików padli m.in. członkowie carskiej rodziny ze zdetronizowanym Mikołajem II na czele. Zamordowano ich 17 lipca 1918 r. w Jekaterynburgu. Była to jedna z niewielu zbrodni do których przyznawali się sami komuniści, tłumacząc ją koniecznością obrony rewolucji, która znalazła się w bardzo trudnym położeniu.
Choć do 1922 r. Rosja była pogrążona w konflikcie domowym, głównym zamysłem Lenina od przejęcia władzy był eksport rewolucji na Zachód. Z jego inicjatywy w 1919 r. w Moskwie powstała III Międzynarodówka (Komintern), która miała połączyć komunistów na całym globie. Podczas zjazdu Kominternu na przełomie lipca i sierpnia 1920 r. Lenin mówił: „Niemcy będą nasze. Odzyskamy Węgry. Bałkany powstaną przeciwko kapitalizmowi. Powstaną Włochy. Burżuazyjna Europa ogarnięta jest przez nawałnicę i drży w posadach”.
Dr hab. Leśniewski: W Londynie obawiano się, że zwycięstwo bolszewików nad Polską wywoła w Europie chaos
Przedostaniu się do ogarniętych nastrojami komunistycznymi Niemiec miała służyć wojna z Polską w latach 1919-1921. „Od chwili zdobycia władzy Lenin marzył, by rewolucyjny płomień ogarnął Europę, potem zaś cały świat. Marzenie to było zgodne ze słynnym hasłem z `Manifestu komunistycznego Marksa’: `Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!`” –pisali Stephane Courtois i Jean-Louis Panne w „Czarnej księdze komunizmu”. Zdaniem profesora Andrzeja Nowaka, bolszewicki pochód na Zachód był wojną z dotychczasową kulturą Europy i znienawidzonymi przez radykałów strukturami społecznymi. „Chciano zastąpienia tego przemocą, która ociosa ludzką naturę i stworzy nowego doskonałego człowieka za cenę choćby milionów zabitych. Tak sobie właśnie wyobrażał Lenin możliwość zrealizowania marksistowskiej utopii i z tym zadaniem spuścił ze smyczy liczącą wtedy kilka milionów żołnierzy Armię Czerwoną. Ta wyprawa na Europę, która ruszyła latem 1920 r., została zatrzymana przez Polskę i w tym sensie była to klęska `imperium zła’” – mówił w rozmowie z PAP prof. Nowak.
W marcu 1921 r. wobec coraz większych problemów gospodarczych Lenin wprowadził Nową Politykę Ekonomiczną (NEP), która pozwalała, w bardzo ograniczonym zakresie, na działalność wolnorynkową. Pozwolenie na w miarę swobodną działalność gospodarczą doprowadziło do stopniowego zażegnania klęski głodu i niewielkiej poprawy poziomu życia w kraju zrujnowanym wojną domową.
Od końca 1922 r. Lenin musiał wycofać się z aktywnego życia politycznego, z powodu ciężkiej choroby. Trzeci wylew w 1923 r. skończył się paraliżem i utratą mowy. Lenin zmarł 21 stycznia 1924 r. w Gorkach niedaleko Moskwy. Pięć dni później II Wszechzwiązkowy Zjazd Rad podjął decyzję o przemianowaniu Piotrogrodu na Leningrad oraz o zabalsamowaniu zwłok zmarłego przywódcy rewolucji, a następnie złożeniu ich w mauzoleum. Wbrew sugestiom Lenina, który ostrzegał partię przed Stalinem to właśnie on, po wyeliminowaniu wszystkich rywali w partii został zwycięzcą brutalnej rywalizacji o władzę.
Kult Lenina stał się jednym z najważniejszych elementów legitymizacji systemu totalitarnego w Związku Sowieckim. Tylko w okresie stalinowskim ustąpił miejsca kultowi nowego lokatora Kremla. Stalin był uznawany za niemal równorzędnego wodza rewolucji i twórcę ideologii komunistycznej. Po II wojnie światowej marionetkowe władze krajów socjalistycznych stopniowo przenosiły także te wzory obowiązujące w Związku Sowieckim. Szczególnie trudne było wprowadzenie kultu wodza rewolucji w Polsce, w której wciąż żywa była pamięć o zwycięstwie roku 1920, ale także popełnianych wówczas zbrodniach czerwonoarmistów. Podobnie jak w innych krajach, także w PRL przewrót z listopada 1917 r. przedstawiano jako rewolucję cieszącą się masowym poparciem chłopów i robotników. „Leninowi i bolszewikom przypisywano znacznie większe poparcie, niż to, którym rzeczywiście cieszyli się w listopadzie 1917 r. Starannie tuszowano również losy przywódców rewolucji w okresie stalinowskim, gdy wielu z nich zostało zamordowanych w kraju, lub tak jak Lew Trocki na wygnaniu w Meksyku” – mówił PAP historyk dr Piotr Osęka.
"Uljanowsk - miasto Lenina" - reportaż
W kalendarzu świąt komunistycznych kluczową rolę w PRL odgrywały trzy daty: Święto Pracy (1 maja), Narodowe Święto Odrodzenia Polski (22 lipca) oraz rocznica „rewolucji październikowej” (7 listopada). Akcentowano również rocznice związane z życiem Lenina. W szczytowym okresie stalinizmu obchodzono 30 rocznicę śmierci „wodza rewolucji”. Wszystkie relacje z obchodów były utrzymane w podobnym tonie: „Robotnicy, chłopi i młodzież wielką czcią otaczają miejsca związane z pobytem Włodzimierza Iljicza Lenina w Polsce. Tysiące osób zwiedza rok rocznie Muzeum w Poroninie, aby zapoznać się z życiem i działalnością Lenina oraz złożyć hołd pamięci twórcy nowej ery w dziejach ludzkości” – pisano na łamach „Życia Warszawy” 21 stycznia 1954 r. Szczególne wyróżnienie spotkało peerlowskiego dyktatora Bolesława Bieruta, który na łamach sowieckiej „Prawdy” opublikował specjalny artykuł okolicznościowy, przedrukowany potem przez wszystkie gazety kontrolowane przez reżim w Polsce. „30 lat upłynęło już od śmierci Lenina. Ale im dłuższy okres czasu dzieli nas od chwili, gdy zgasło wielkie życie Wodza Rewolucji Proletariackiej, koryfeusza marksistowskiej nauki społecznej, założyciela pierwszego na świecie państw a mas pracujących — tym wyżej wznosi się nadświatem i rozwija nieśmiertelny sztandar idei leninowskich” – pisał Bierut.
Symbolicznym końcem kultu Lenina w Polsce było zburzenie jego pomnika w Nowej Hucie 10 grudnia 1989 r. Początkowo rzeźba została przewieziona do fortu we Wróblowicach. Po trzech latach została zakupiona za 100 tysięcy dolarów przez szwedzkiego biznesmena Bengta Erlandssona. Pomnik został jednym z eksponatów w utworzonym przez Erlandssona muzeum osobliwości w Värnamo w Szwecji.(PAP)
Autor: Michał Szukała
szuk/ pat/
