Eksponat z Muzeum i Miejscu Pamięci na terenie byłego nazistowskiego obozu zagłady w Sobiborze. Fot. PAP/Wojtek Jargiło
Najpierw we Włocławku i Łodzi, a pod koniec 1939 r. w całej okupowanej Polsce Niemcy nałożyli na Żydów obowiązek noszenia opasek z gwiazdą Dawida. Różne wyróżniające ich znaki Żydzi musieli też nosić w czasie II wojny światowej w innych krajach pod niemiecką okupacją.
Instytut Jad Waszem (Yad Vashem) napisał w niedzielę na platformie X, że „Polska była pierwszym krajem, gdzie Żydzi zostali zmuszeni do noszenia wyróżniającej ich odznaki, w celu odizolowania ich od otaczającej ludności”. „23 listopada 1939 r. Hans Frank, gubernator Generalnego Gubernatorstwa, wydał rozkaz, zgodnie z którym wszyscy Żydzi w wieku 10 lat i starsi musieli nosić na prawym ramieniu białą, materiałową opaskę o szerokości 10 cm, oznaczoną niebieską Gwiazdą Dawida” - dodał instytut, zachęcając do zapoznania się z pełnym tekstem analizującym to antysemickie prawo.
Szef MSZ Radosław Sikorski poprosił instytut o doprecyzowanie wpisu i wskazanie, że kiedy zmuszono Żydów do noszenia opaski z Gwiazdą Dawida, Polska była pod niemiecką okupacją. Głos zabrał też m.in. rzecznik rządu Adam Szłapka, który zaakcentował, że „to nie Polska wprowadziła prawo, zmuszające Żydów do noszenia znaków identyfikacyjnych" i wskazał, że „regulacje te zostały narzucone przez nazistowskie Niemcy, po tym jak zaatakowały i okupowały Polskę”.
Radosław Sikorski: kiedy zmuszono Żydów do noszenia opaski z Gwiazdą Dawida, Polska była pod niemiecką okupacją
Pierwszą miejscowością w okupowanej przez III Rzeszę Polsce, w której nałożony został na Żydów obowiązek noszenia wyróżniającego ich znaku był Włocławek. Zgodnie z zarządzeniem niemieckich władz od 24 października 1939 r. każdy Żyd w tym mieście musiał nosić na plecach łatę - znak w kształcie żółtego trójkąta. Analogiczne zarządzenie wyszło w tamtych dniach również w Łodzi, gdzie na Żydów nałożono obowiązek noszenia żółtych opasek. Od 13 listopada 1939 r. tym znakiem, zamiast naszywek, stała się gwiazda Dawida w żółtym kolorze. Łódzcy Żydzi musieli nosić je dwie: jedną na prawej piersi, a drugą na prawej łopatce. Włocławek i Łódź zostały przez władze niemieckie włączone bezpośrednio do Rzeszy.
Przepisy dotyczące Żydów mieszkających w tzw. Generalnym Gubernatorstwie weszły w życie 1 grudnia 1939 r. Nakładały one na wszystkich Żydów powyżej 12. roku życia obowiązek noszenia na wierzchniej odzieży białej opaski z niebieską gwiazdą Dawida. Nie czekając na to zarządzenie Hansa Franka kilka dni wcześniej podobny przepis wprowadziły u siebie niemieckie okupacyjne władze Lublina. Gwiazda miała być jednak w tym mieście żółta, a obowiązek dotyczył już dziesięcioletnich dzieci.
Pomysł nałożenia na mieszkających w III Rzeszy Żydów obowiązku noszenia jakiegoś wyróżniającego znaku wysunął w maju 1938 r. Josef Goebbels, a po Nocy Kryształowej (inspirowanych przez władze pogromach i podpaleniach synagog w listopadzie tego samego roku) koncepcję rozwinął szef policji bezpieczeństwa Reinhard Heydrich. Ostatecznie jednak obowiązek noszenia gwiazdy Dawida (żółtej, na czarnym polu i z napisem „Jude”) został wprowadzony na mocy dekretu Heydricha 1 września 1941 r. Tak wyglądający emblemat na piersi musiały nosić wszystkie osoby pochodzenia żydowskiego od szóstego roku życia w Niemczech i na terytoriach przez nie anektowanych, w tym również w tzw. Kraju Warty, Pomorzu Gdańskim i Górnym Śląsku.
W okupowanych przez Niemcy krajach Europy Zachodniej przepisy nakładające na Żydów obowiązek noszenia charakterystycznej odznaki wprowadzano wiosną 1942 r. (w Belgii i Holandii). 7 czerwca tego samego roku taki przepis zaczął obowiązywać w okupowanej części Francji, ale nie dotyczył on kolaborującej z III Rzeszą strefy Vichy. W Norwegii od 10 stycznia 1942 r. wszyscy Żydzi musieli nosić przy sobie dowody osobiste ostemplowane literą „J”.
IPN: brak wiedzy o zarządzeniach narzucanych przez Rzeszę lub ich ignorowanie nie przystoi Jad Waszem
Podobnych sankcji nie wprowadzono w okupowanej Danii. Wpłynęła na to m.in. postawa króla Chrystiana X, który zadeklarował, że gdyby Niemcy wprowadzili gwiazdę w jego kraju, powinni ją nosić wszyscy, a nie tylko Żydzi. Swoje własne przepisy wprowadzały władze krajów, które były satelitami III Rzeszy. W Chorwacji nakazano Żydom noszenie odznaki składającej się z dużego żółtego prostokąta z Gwiazdą Dawida i literą Ž oznaczającą Židov (po chorwacku „Żyd”). W Republice Słowackiej podobne odznaki obowiązywały na mocy ustawy z 9 września 1941 r. a w Bułgarii – od 26 sierpnia 1942 r. Zdecydowana większość Żydów w tym ostatnim kraju ten przepis jednak bojkotowała. Do wprowadzenia analogicznych przepisów nie kwapiły się władze Rumunii i Węgier. W tym pierwszym kraju wprowadzono je początkowo tylko w Besarabii i Bukowinie, a pod naciskiem Berlina w 1944 r. na pozostałych obszarach.
Praktyka nakazywania Żydom noszenia specjalnych ubrań lub oznaczeń znana była w niektórych krajach arabskich od średniowiecza. W 850 r. kalif Abbasydów al-Mutawakkil wydał dekret nakładający na Żydów i chrześcijan obowiązek noszenia wyróżniających ich szat wierzchnich i naszywek. W podbitej przez Arabów Sycylii Żydzi musieli nosić naszywkę z wizerunkiem małpy, a chrześcijanie - świni. Z kolei w Afryce Północnej na Żydów nakładano obowiązek noszenia żółtych płaszczy i turbanów, zaś w Egipcie musieli zakładać na szaty drewnianego cielca. W Europie nakaz noszenia wyróżniającej odznaki nakładał w 1215 r. Kościół (nie tylko na Żydów, ale całą ludność niechrześcijańską). Na mocy postanowień IV Soboru Laterańskiego Żydzi zostali zmuszeni do noszenia na ubraniu okrągłej, żółtej łaty lub do nakładania na głowę spiczastego kapelusza. (PAP)
jkr/ aszw/ lm/
