Gen. Elżbieta Zawacka. Fot. PAP/W. Szabelski
Pomnik gen. Elżbiety Zawackiej, legendarnej kurierki AK i jedynej kobiety cichociemnej, został odsłonięty w piątek na Starym Mieście w Toruniu. "Pani generał, chcę złożyć meldunek, że idziemy za pani wskazówką, by budować przyszłość na fundamencie przeszłości” - powiedział prezes IPN Łukasz Kamiński.
Rzeźba z brązu przedstawia około 80-letnią Zawacką, która siedzi wyprostowana na fotelu, z okularami w ręku, patrzy przed siebie a obok leży książka. Autorem dzieła jest toruński rzeźbiarz Tadeusz Porębski. Pomnik stanął na ul. Podmurnej przed siedzibą Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek.
Odsłonięcie pomnika gen. Zawackiej zorganizowano w związku z przypadającym w sobotę Dniem Państwa Podziemnego. Bezpośrednio po uroczystości, w Kujawsko-Pomorskim Impresaryjnym Teatrze Muzycznym Toruniu wystawiono monodram „Elizabeth Watson – Cichociemna” według scenariusza i w reżyserii Ingi Dowlasz, w wykonaniu Teresy Stępień-Nowickiej. Tytuł spektaklu jest nawiązaniem do jednego z wojennych pseudonimów gen. Zawackiej.
Elżbieta Zawacka urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu. Po ukończeniu studiów poświęciła się pracy pedagogicznej w szkołach, jednocześnie działając na rzecz Przysposobienia Wojskowego Kobiet; była komendantką Regionu Śląskiego.
Odsłonięcie pomnika gen. Elżbiety Zawackiej zorganizowano w związku z przypadającym w sobotę Dniem Państwa Podziemnego. "Pani generał, chcę złożyć meldunek, że idziemy za pani wskazówką, by budować przyszłość na fundamencie przeszłości” - mówił prezes IPN Łukasz Kamiński.
Wzięła udział w kampanii wrześniowej, a następnie w pierwszych zalążkach konspiracji na Śląsku. Początkowo w Służbie Zwycięstwu Polski, następnie Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Do końca 1940 r. kierowała łącznością Okręgu Śląskiego ZWZ, by wkrótce trafić do służby kurierskiej.
Znana w konspiracji pod pseudonimem "Zo" wielokrotnie nielegalnie przekraczała granice przenosząc wiadomości i meldunki. Szkoliła też innych kurierów. Pełniła funkcję zastępcy szefa "Zagrody" - Działu Łączności zagranicznej Oddziału V Sztabu Komendy Głównej AK. Jej najsłynniejszy rajd wiódł poprzez Niemcy, Austrię, Francję i Hiszpanię do Anglii. Na własną prośbę powróciła do okupowanego kraju, skacząc ze spadochronem 10 września 1943 r. Pracowała w szefostwie Wojskowej Służby Kobiet KG AK.
Po zakończeniu wojny włączyła się w struktury konspiracji antykomunistycznej w ramach organizacji Wolność i Niezawisłość. Powróciła także do pracy pedagogicznej - ukończyła studium pedagogiki społecznej i rozpoczęła pracę doktorską.
W 1951 r. została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa i była więziona do 1955 r. Później powróciła do pracy naukowej i pedagogicznej. W 1965 r. uzyskała doktorat, a w 1972 r. habilitację i wróciła do rodzinnego Torunia, gdzie podjęła pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Instytucie Pedagogiki i Psychologii.
Elżbieta Zawacka już wówczas gromadziła materiały do dziejów Armii Krajowej, działała w środowisku kombatantów AK. Na skutek represji SB, w wyniku których zlikwidowano m.in. kierowany przez nią Zakład Andragogiki, odeszła przedwcześnie z pracy na uniwersytecie.
Jej dziełem jest powołanie do życia Fundacji Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej i Wojskowej Służby Kobiet w Toruniu. Fundacja gromadzi dokumenty i relacje, ale także organizuje konferencje, zjazdy naukowe i wydaje liczne publikacje dokumentujące udział Pomorza w walce o niepodległość.
W 1992 r. została honorową obywatelką rodzinnego Torunia, a w 2006 r. otrzymała stopień generała brygady. Była odznaczona Orderem Orła Białego, Krzyżem Orderu Virtuti Militari i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych. Zmarła 10 stycznia 2009 r. w Toruniu.
Pod koniec sierpnia pomnik gen. Zawackiej odsłonięty został również w Galerii Wielkich Polaków XX Wieku w Parku Jordana Krakowie. Imię gen. Zawackiej w Toruniu noszą m.in. most przez Wisłę, biblioteka pedagogiczna i szkoła podstawowa. (PAP)
pie/ rau/ ls/
