Sekretarz generalny PAU prof. Jerzy Wyrozumski. Fot. PAP/J. Bednarczyk
200 lat temu powstało Towarzystwo Naukowe Krakowskie, jedna z najstarszych instytucji o charakterze ogólnym na ziemiach polskich. „Od początku starano się nadać Towarzystwu rangę ogólnopolską” - podkreślił w środę na konferencji naukowej sekretarz generalny PAU prof. Jerzy Wyrozumski.
„Jako bodaj jedyne stowarzyszenie w Polsce zachowało ono kompletne własne archiwum, a także dokumentację bieżącej działalności naukowej w postaci 44 tomów +Rocznika+” - dodał historyk.
Utworzenie Towarzystwa Naukowego połączonego z Uniwersytetem Krakowskim było jedną z pierwszych realizacji szczątkowego państewka polskiego nazwanego „Wolne Miasto Kraków”, które powołał do życia Kongres Wiedeński po upadku Księstwa Warszawskiego. Odpowiednia uchwała władz uniwersyteckich w sprawie powołania Towarzystwa zapadła 24 lipca 1815 r., a 9 grudnia został zatwierdzony statut organizacji. Jej pierwsze posiedzenie publiczne odbyło się 25 lutego 1816 r.
„Rozwój Towarzystwa warunkowały w znacznej mierze wydarzenia polityczne” - zauważył prof. Wyrozumski. Najpierw powstanie listopadowe przyniosło w konsekwencji ograniczenie swobód Wolnego Miasta Krakowa, a Towarzystwo pogrążyło się w pewnym kryzysie. Miały je z niego wyprowadzić nowe pomysły i inicjatywy, które znalazły wyraz w nowym statucie instytucji z 1840 r. W warunkach popowstaniowych represji w Królestwie Polskim i likwidacji Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk nabrało ono charakteru ogólnopolskiej korporacji ludzi nauki.
Jerzy Wyrozumski: Rozmach i efektywność działalności Towarzystwa Naukowego Krakowskiego były na tyle duże i wychodzące daleko poza środowisko krajowskie a zarazem zyskały taką akceptację społeczną, że jego władze mogły się pokusić o przekształcenie swojej korporacji w Akademię Umiejętności, co stało się w 1872 r. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. przerodziła się ona w Polską Akademię Umiejętności (PAU).
Jak zaznaczył historyk, w kolejny etap rozwojowy Towarzystwo weszło w „atmosferze Wiosny Ludów” w latach 1848-1852, w oparciu o statut z 1848 r. Najważniejszy był – ocenił prof. Wyrozumski – etap czwarty, datowany na lata 1856-1872. Instytucja odłączyła się wtedy od Uniwersytetu Jagiellońskiego, który podlegał ostrej germanizacji, a w swojej działalności mogła się ona posługiwać językiem polskim. Wtedy też rozpoczęła się budowa ze składek społecznych własnej siedziby przy ul. Sławkowskiej 17, stworzono zawiązek biblioteki, powstał zaczyn muzeów archeologicznego i przyrodniczego, a także archiwum. Stworzono komisje: balneologiczną, fizjograficzną, językową, bibliograficzną, historyczną, wyrazów artystycznych, redakcyjną „Przeglądu Lekarskiego”.
„Rozmach i efektywność działalności Towarzystwa Naukowego Krakowskiego były na tyle duże i wychodzące daleko poza środowisko krajowskie a zarazem zyskały taką akceptację społeczną, że jego władze mogły się pokusić o przekształcenie swojej korporacji w Akademię Umiejętności, co stało się w 1872 r.” - zaznaczył prof. Wyrozumski. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. przerodziła się ona w Polską Akademię Umiejętności (PAU).
Na przestrzeni lat wokół instytucji zgromadziło się liczne grono ponad 800 uczonych rozmaitych dyscyplin, miłośników nauki, artystów, polityków i społeczników, wśród nich m.in. Ludwik Zejszner, Jan Matejko, Oskar Kolberg, Józef Dietl, Jan Szujski.
Z okazji 200. rocznicy powołania Towarzystwa Naukowego Krakowskiego w środę w krakowskiej siedzibie PAU rozpoczęła się dwudniowa konferencja naukowa poświęcona dziejom i dorobkowi instytucji. Zaprezentowano też wystawę „Wznosząc gmach narodowej wiedzy”, na którą składają się postery pokazywane w holu siedziby PAU przy ul. Sławkowskiej 17 oraz archiwalne prace naukowe i dokumenty prezentowane w Archiwum Nauki PAN i PAU przy ul. Św. Jana 26.
Patronat medialny nad uroczystościami 200. rocznicy powołania Towarzystwa Naukowego Krakowskiego objął portal dzieje.pl (PAP)
rgr/ mki/
