Anna Smoleńska. Fot. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau
75 lat temu, 19 marca 1943 r., w niemieckim obozie Auschwitz zginęła Anna Smoleńska, studentka historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim oraz harcerka Szarych Szeregów, uczestniczka akcji małego sabotażu i autorka "Kotwicy", znaku Polski Walczącej.
Akt zgonu Niemcy wystawili 30 marca 1943 r. Jako datę śmierci podali w nim dzień 19 marca. Przyczyną miało być „zapalenie opłucnej”.
Projekt „Kotwicy” Anna Smoleńska stworzyła w pierwszych miesiącach w 1942 r. w ogłoszonym przez Biuro Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK konkursie na znak dla organizacji. „Spośród 27 projektów ostatecznie wybrano +Kotwicę+, którą uznano za najbardziej czytelny symbol Polski Walczącej. Znak łączył w sobie literę +P+ jak Polska i +W+ jak walka. Symbol był stosunkowo łatwy do wykonania” – mówi historyk z Muzeum Auschwitz Adam Cyra.
Jako pierwsi „Kotwicę” wykorzystali członkowie konspiracyjnej organizacji małego sabotażu „Wawer”, którzy 20 marca 1942 r. umieścili ją na murach okupowanej Warszawy.
Konspiracyjny „Biuletyn Informacyjny” AK z 16 kwietnia 1942 r. pisał o symbolu: „Już od miesiąca na murach Warszawy rysowany jest znak kotwicy. Rysunek kotwicy jest robiony tak, że jego górna część tworzy literę +P+, zaś część dolna – literę +W+. Pewna ilość napisów objaśnia, że znak kotwicy jest znakiem Polski Walczącej. Zapoczątkowany być może przez jakiś zespół – znak ten stał się już własnością powszechną (…) Nie umiemy wytłumaczyć popularności tego znaku (…) Być może działa tu chęć pokazania wrogowi, że mimo wszystko – nie złamał naszego ducha (…) Może na wyobraźnię +rysowników+ działa symbolika kotwicy – znaku nadziei”.
Autorka znaku Polski Walczącej Anna Smoleńska urodziła się w 1920 r. Studiowała historię sztuki na tajnym Uniwersytecie Warszawskim oraz była harcerką Szarych Szeregów. Uczestniczyła w akcji małego sabotażu „Wawer”. Była też łączniczką sekretarz redakcji „Biuletynu Informacyjnego” Marii Straszewskiej.
„Po nieudanej próbie aresztowania redaktora naczelnego +Biuletynu Informacyjnego+ Aleksandra Kamińskiego i sekretarz redakcji Marii Straszewskiej, gestapo 3 listopada 1942 r. aresztowało Annę Smoleńską wraz rodzicami, siostrą i bratem z żoną” – mówił Adam Cyra. Niemcy umieścili ich w więzieniu na Pawiaku.
27 listopada 1942 r. z Pawiaka do Auschwitz zostały deportowane 53 kobiety, w tym Anna, jej matka Eugenia i siostra Janina, a także żona brata Danuta. „Większość przywiezionych wówczas warszawianek należała do organizacji +Wawer+. Zatrzymano je podczas aresztowań, 3 listopada, w różnych lokalach kontaktowych na terenie Warszawy” – powiedział Cyra. Do obozu trafił tego dnia też brat Stanisław.
Ojciec Anny – profesor chemii na Politechnice Warszawskiej Kazimierz Smoleński, był przez kilka miesięcy więziony na Pawiaku. 13 maja 1943 r. został rozstrzelany przez Niemców w Lesie Kabackim. Miał 57 lat.
Żadna z kobiet z rodziny Smoleńskich nie przeżyła Auschwitz. Matka Anny, inżynier chemik, zginęła 8 marca 1943 r. Siostra, doktor chemii i biologii, zginęła cztery dni później. Żona brata Anny, prawnik, straciła życie 13 stycznia 1943 r.
Wojnę przeżył jedynie brat - Stanisław Smoleński. W marcu 1943 r. Niemcy przenieśli go do obozu Gross-Rosen, a miesiąc później do Sachsenhausen. Po wojnie powrócił do stolicy, gdzie rozpoczął pracę w Polskim Radiu. Zmarł w Warszawie 24 stycznia 1986 r.
Niemcy założyli obóz Auschwitz w 1940 roku, aby więzić w nim Polaków. Auschwitz II-Birkenau powstał dwa lata później. Stał się miejscem zagłady Żydów. W kompleksie obozowym funkcjonowała także sieć podobozów. W Auschwitz Niemcy zgładzili co najmniej 1,1 mln osób, głównie Żydów, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innej narodowości. W Auschwitz Niemcy uwięzili 140-150 tys. Polaków, z tego ok. 70 tys. zginęło.(PAP)
szf/ mhr/
