Archikolegiata w Tumie. Fot. PAP/G. Michałowski
Historyczny zespół budowlany obejmujący XII-wieczną archikolegiatę w Tumie i usytuowany w jej sąsiedztwie niewielki drewniany kościół pw. św. Mikołaja z XVIII wieku wraz z otoczeniem zespołu zostały wpisane do rejestru zabytków województwa łódzkiego.
Wpis do rejestru zabytków na trwale ustala ochronę konserwatorską tego obszaru.
Piotr Ugorowicz z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi zwrócił uwagę w rozmowie z PAP, że już pod koniec lat 40. ubiegłego wieku archikolegiata pw. NMP i św. Aleksego została uznana za zabytek. Kolegiata, podobnie jak kościół pw. św. Mikołaja indywidualnie zostały wpisane do rejestru zabytków w 1967 r.
"Teraz zapadła decyzja o wpisaniu do rejestru zabytków historycznego zespołu budowlanego obejmującego archikolegiatę i kościółek wraz z otoczeniem tego zespołu" - wyjaśnił.
Zgodnie z ustawą z lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami historyczny zespół budowlany to grupa budynków wyodrębniona ze względu na formę architektoniczną, styl, zastosowane materiały, funkcję, czas powstania lub związek z wydarzeniami historycznymi. Obie tumskie świątynie tworzą właśnie taki zespół.
Z kolei granice otoczenia historycznego zespołu budowlanego w Tumie zostały wyznaczone w oparciu o opracowanie Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Obejmuje ono m.in. obszar nizinny, położony w dolinie rzeki Bzury w przeważającej części jest to teren położony pomiędzy Łęczycą i Tumem. Granice otoczenia zabytku uwzględniają m.in. ochronę istniejących widoków na zabytek jak i widoków z zabytku na otaczający teren.
Jak mówił Ugorowicz "dominantą na tym terenie jest archikolegiata". Przypomniał, że świątynia jest wzniesiona na obszarze nizinnym, słabo zurbanizowanym, w dolinie rzeki Bzury niegdyś w znacznej mierze pokrytej bagnami zaś dziś zagospodarowanej głównie jako łąki i pola.
Archikolegiata w Tumie to jeden z najciekawszych zabytków sztuki romańskiej nie tylko w Polsce, ale także i w Europie. Wybudowana w latach 1141-1161 na miejscu wcześniej istniejącego tu opactwa benedyktyńskiego. Fundamenty dawnego opactwa zostały odkryte w latach 1954-1956 w czasie odbudowy kolegiaty tumskiej.
"To zapewnia wyśmienitą ekspozycję zabytku, będącego czołowym przykładem architektury romańskiej w Polsce. Doskonały widok na kolegiatę ze znacznej odległości podkreśla monumenty charakter świątyni oraz jej historyczną rangę. Ochrona konserwatorska otoczenia zabytku umożliwia zachowanie istniejących wartości widokowych świątyni” - dodał.
Zwrócił również uwagę, że wpis do rejestru zabytków na trwale ustala ochronę konserwatorską tego obszaru. Sprawi to, że konserwator będzie miał możliwość wypowiedzi co do tego, jak ten obszar będzie zagospodarowany, bez względu na to, czy na tym obszarze będzie obowiązywał miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, czy też nie.
Przypomniał, że coraz częściej takie plany uchwalane są dla konkretnych działek, a nie obszarów, a to utrudnia ochronę konserwatorską terenów, które przylegają do zabytków.
Archikolegiata w Tumie to jeden z najciekawszych zabytków sztuki romańskiej nie tylko w Polsce, ale także i w Europie. Wybudowana w latach 1141-1161 na miejscu wcześniej istniejącego tu opactwa benedyktyńskiego. Fundamenty dawnego opactwa zostały odkryte w latach 1954-1956 w czasie odbudowy kolegiaty tumskiej.
Budowę archikolegiaty przypisuje się arcybiskupowi gnieźnieńskiemu Janikowi. Poza funkcją sakralną była miejscem ważnych zjazdów kościelnych, a także schronieniem dla okolicznej ludności podczas najazdów Litwinów, Prusów, Tatarów i Krzyżaków. Wielokrotnie palona i odbudowywana. Po zniszczeniach w czasie bitwy nad Bzurą w 1939 roku kościół pozostał w ruinie do 1946 roku. W następnych latach został odbudowany według projektu Jana Koszyc-Witkiewicza, który już przed wojną przymierzał się do restauracji kolegiaty.
Kościół jest zbudowany ze starannie obrobionej kostki granitowej, natomiast naroża wież, obramowania okien i wejść wykonane są z piaskowca. Wnętrze kolegiaty zawiera bardzo cenny zabytek sztuki zdobniczej XII wieku, tj. płaskorzeźbę przedstawiającą Chrystusa Pantokratora.
Na uwagę zasługuje także znajdująca się we wnętrzu romańska płyta nagrobna, która przedstawia rycerza, czternastowieczne kamienne wsporniki sklepienne i krzyżowe, sklepienia naw bocznych, portal gotycki prowadzący z prezbiterium do zakrystii z datą 1487, płyty nagrobne kanoników łęczyckich z XV wieku, stalle gotyckie z początku XVI wieku z herbami Dębno i Sulima, fragmenty fresków gotyckich i renesansowych.
Usytuowany w sąsiedztwie niewielki kościółek drewniany wzniesiono w stylu barokowym w 1761 roku, w związku z czasowym zamknięciem dla wiernych kolegiaty. Przy kościółku funkcjonował cmentarz.(PAP)
jaw/ abe/ mow/
