Likwidację Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa oraz przekazanie części jej zadań Instytutowi Pamięci Narodowej zakładają przepisy nowelizacji ustawy o IPN, które wchodzą w życie 1 sierpnia. Większość zapisów noweli weszła w życie w czerwcu.
Nowelizację ustawy o IPN, autorstwa posłów PiS, prezydent Andrzej Duda podpisał 30 maja. Większość jej przepisów weszła w życie w połowie czerwca. Przewidywały one m.in. skrócenie kadencji obecnej Rady IPN i powołanie w jej miejsce Kolegium IPN. Dziewięciu członków Kolegium powołały bezpośrednio Sejm, Senat i prezydent. Zgodnie z nowymi przepisami prezesa IPN powołał Sejm za zgodą Senatu na wniosek Kolegium IPN, które zgłosiło kandydata spoza swego grona. Kolegium wyłoniło kandydata w drodze konkursu.
W myśl przepisów, które wejdą w życie 1 sierpnia ma zostać zniesiona Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (ROPWiM), Biuro Rady oraz ma zostać powołany likwidator ROPWiM. Przestanie obowiązywać również ustawa o Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
Nowela przekazuje IPN większość kompetencji Rady w zakresie upamiętniania walk i męczeństwa. Jej przepisy stanowią, że prezes Instytutu m.in. będzie opiniował wydawane dotychczas przez wojewodów zezwolenia na wykonanie trwałych znaków obiektów upamiętniających walki i męczeństwo. Nastąpić ma także likwidacja komitetów ochrony pamięci walk i męczeństwa przy wojewodach. W ich miejsce zostaną powołane komitety przy oddziałach IPN.
W związku z wejściem w życie przepisów noweli przewidujących likwidację ROPWiM część z jej kompetencji ma przejąć IPN, inne - minister właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. W Ministerstwie Kultury mają znaleźć również zatrudnienie dotychczasowi pracownicy Rady. Przy ministrze powstanie też Rada ds. Muzeów i Miejsc Pamięci Narodowej - organ opiniodawczo-doradczy w sprawach zarządzania, finansowania oraz polityki kulturalnej w zakresie muzealnictwa oraz spraw związanych z miejscami pamięci narodowej, w tym pomnikami zagłady.
Wchodzą także w życie przepisy przejściowe związane z likwidacją ROPWiM stanowiące, że prawa i obowiązki wynikające z umów, należności i zobowiązań Rady oraz jej mienie i dokumentacja zostaje podzielona pomiędzy IPN a ministra kultury stosownie do przejętego zakresu zadań.
W myśl przepisów noweli, które weszły w życie w czerwcu rozszerzony został zakres czasowy badań IPN. "Daje to możliwość prowadzenia ekshumacji nie tylko wobec ofiar czasu po II wojnie czy w jej czasie. Dochodzimy do 8 listopada 1917 r., czyli do czasów rewolucji, w wyniku której wielu Polaków straciło życie na Kresach" - podkreślał podczas prac nad nowelą przedstawiciel wnioskodawców poseł Arkadiusz Mularczyk (PiS).
Do zadań badawczych i edukacyjnych IPN nowela zaliczyła m.in. upowszechnianie w kraju i za granicą stanowisk oraz opinii dotyczących najważniejszych dla narodu polskiego wydarzeń historycznych. Instytut ma też informować o metodach, miejscach i sprawcach zbrodni popełnionych przeciwko narodowi polskiemu oraz wspierać przedsięwzięcia społeczne mające na celu kreowanie patriotyzmu i tożsamości narodowej.
Nowelizacja przewidziała także nowy mechanizm prowadzenia poszukiwań szczątków osób, które straciły życie walcząc z totalitaryzmem. "Wprowadzamy możliwość prowadzenia tych prac w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania karnego. W przypadku odnalezienia szczątków ofiar w każdym postępowaniu będzie prowadzone śledztwo przez prokuratora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu" - mówił Mularczyk.
Przy IPN zostanie też stworzona Baza Materiału Genetycznego ofiar represji totalitarnych czy czystek etnicznych. Jednak – jak mówił Mularczyk - próbki tkanek pozostaną na Pomorskim Uniwersytecie Medycznym, który dotąd wspólnie z IPN prowadził Polską Bazę Genetyczną Ofiar Totalitaryzmów. Informacje o ofiarach i ich rodzinach znajdą się w systemie informatycznym stworzonym przez IPN.
W terminie 12 miesięcy od wejścia w życie noweli szefowie ABW i Agencji Wywiadu, minister koordynator służb specjalnych, szef MON i komendant główny Straży Granicznej (w odniesieniu do dokumentów wytworzonych przez b. Wojska Ochrony Pogranicza) w porozumieniu z prezesem IPN dokonają przeglądu dokumentów znajdujących się w zbiorze zastrzeżonym w archiwum Instytutu. Po analizie zdecydują, które dokumenty otrzymają klauzulę tajności na zasadach ustawy o ochronie informacji niejawnych, a które staną się dokumentami jawnymi. (PAP)
akn/ agz/
