Żabińscy - małżeństwo, które w czasie II wojny ocaliło blisko 300 Żydów. Źródło: Serwis wideo PAP
24 marca na ekrany kin trafi film "Azyl" opowiadający o małżeństwie Jana i Antoniny Żabińskich, którzy podczas niemieckiej okupacji w czasie II wojny światowej w swojej willi w warszawskim ZOO uratowali blisko 300 Żydów. Za swoją działalność zostali odznaczeni medalem "Sprawiedliwi wśród narodów świata".
Jan Żabiński przez wiele lat kierował warszawskim ogrodem zoologicznym. Przed wojną, mając dorobek naukowy jako zoolog i popularyzator tej dziedziny nauki, był organizatorem ZOO w Warszawie, a w 1929 został jego dyrektorem; funkcję tę pełnił do 1951 r.
Jak mówi PAP Olga Zbonikowska z fundacji "Panda", która opiekuje się willą Żabińskich, w czasie wojny "dyrektor Żabiński wychodził z założenia, że na to, co się dzieje w Polsce, jak traktowana jest ludność żydowska, nie może pozostać obojętnym".
Zbonikowska podkreśla, że Żabińscy ukrywali Żydów w całym domu: "Od piwnicy aż po strych, wszystkie pomieszczenia były zajęte przez tych tzw. nielegalnych lokatorów. Ukrywani byli w klatkach i na wybiegach, pustych wtedy, bo zwierząt w ogrodzie warszawskim już nie było. Nie było właściwie takiego miejsca, gdzie ktoś by się nie ukrywał".
Aktorka filmu "Azyl": Jan i Antonina Żabińscy ryzykowali wszystko, co mieli, aby ratować innych
Znakiem do ucieczki dla ukrywających się była melodia grana na fortepianie przez Antoninę Żabińską. "Aria Offenbacha +Piękna Helena+ oznaczała, że jest niebezpiecznie i należy dom jak najszybciej opuścić, należy opuścić go poprzez tunel prowadzący na zewnątrz i czekać na zewnątrz tak długo, aż sytuacja wróci do normy" - tłumaczy Zbonikowska.
Przez dom Żabińskich przewinęło się blisko 300 osób. "Wiemy też, że z tych 300 osób tylko dwóm nie udało się przeżyć" - opowiadała Zbonikowska. "Róża Amzelówna razem z matką trafiły później do innego miejsca w Warszawie, miało być ono bezpieczne, tam doszło do tzw. wsypy i zostały one zastrzelone" - mówi Zbonikowska.
Jan Żabiński (1897-1974), przyrodnik i popularyzator wiedzy o zwierzętach, prawdziwy pasjonat, już w latach 30. ubiegłego wieku uważał, że najważniejszym zadaniem ogrodów zoologicznych jest zachowanie zagrożonych wymarciem gatunków. Przed wojną warszawskie ZOO uchodziło za jedno z lepiej zorganizowanych w Europie. Tu przyszedł na świat 12. słoń urodzony w niewoli - słoniczka nazwana Tuzinką, po raz pierwszy udało się rozmnożyć w niewoli likaony i konie Przewalskiego, tutaj też powstały plany odtworzenia polskiej populacji żubrów.
W opiece nad zwierzętami Żabińskiemu pomagała żona - Antonina, która opiekowała się młodymi zwierzętami. Wiele razy udało jej się odchować młode osierocone czy odrzucone przez matkę. Swych podopiecznych trzymała najczęściej w domu - razem z synkiem Żabińskich, Rysiem, wychowywała się m.in. mała hiena, dwie oswojone rysiczki, borsuk i wiele innych zwierzaków. Na prawach domownika była też szympansica Lusia.
We wrześniu 1939 r. ZOO zostało zbombardowane przed Niemców. Wiele zwierząt zginęło wówczas lub uciekło z ogrodu. Niektóre z niebezpiecznych drapieżników zostały zastrzelone w obawie przed zagrożeniem dla bezpieczeństwa mieszkańców miasta. Wiele z pozostałych hitlerowcy wywieźli później do innych ogrodów zoologicznych.
Znakiem do ucieczki dla ukrywających się była melodia grana na fortepianie przez Antoninę Żabińską. "Aria Offenbacha +Piękna Helena+ oznaczała, że jest niebezpiecznie i należy dom jak najszybciej opuścić, należy opuścić go poprzez tunel prowadzący na zewnątrz i czekać na zewnątrz tak długo, aż sytuacja wróci do normy" - tłumaczy Zbonikowska.
Podczas Powstania Warszawskiego Jan Żabiński, żołnierz Armii Krajowej, dowodził plutonem, został ranny i trafił do oflagu, a to, co pozostało z przedwojennego ZOO, zostało niemal zrównane z ziemią. W pierwszych latach po wojnie Żabińscy zaangażowali się w odbudowę ogrodu, ale w 1951 r. Jan został zmuszony do rezygnacji ze stanowiska dyrektora. W latach 1952–1954 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Warszawie, pisał książki o życiu zwierząt, wygłaszał pogadanki w Polskim Radiu. Od 1947 był członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. Popularyzował akcję przywracania żubra przyrodzie, od 1947 redagował "Księgi Rodowodowe Żubrów". W 1965 roku Jan i Antonina odznaczeni zostali medalem "Sprawiedliwi Wśród Narodów Świata".
24 marca do polskich kin trafi film "Azyl", który opowiada historię małżeństwa Antoniny (w tej roli Jessica Chastain) i Jana (Johan Heldenbergh) Żabińskich. Z tej okazji we wtorek, 7 marca, w Warszawie pojawią się aktorzy oraz reżyserka filmu. W planach mają odwiedziny m.in. willi Żabińskich. (PAP)
ksi/ ksk/ itm/
