Kadr z filmu Rafała Geremka "Rzeź Woli. Akt oskarżenia"
Relacje polskich, ale i niemieckich świadków zbrodni na Woli, a także powojenną historię jej głównego sprawcy Heinza Reinefartha, przedstawia film dokumentalny "Rzeź Woli. Akt oskarżenia", którego publiczny pokaz odbył się w poniedziałek w Muzeum Powstania Warszawskiego.
"Film +Rzeź Woli+ opowiada o jednej z największych masakr ludności cywilnej, która wydarzyła się podczas drugiej wojny światowej. Mimo że sprawa tej zbrodni jest znana od wielu lat, a w ostatnich latach została szczególnie przypomniana przez książkę Piotra Gursztyna, to jednak wciąż - poza jednym przypadkiem - nie było na ten temat filmu dokumentalnego" - powiedział PAP reżyser i twórca obrazu Rafał Geremek. Do tej pory o rzezi Woli oraz o jej ofiarach opowiadał tylko jeden film dokumentalny "12 ton. Oni tam wszyscy są" z 2008 r. w reż. Michała Rogalskiego.
Premiera filmu Geremka, zawierającego liczne animacje przybliżające grozę wydarzeń sprzed 73 lat, miała miejsce w publicznej telewizji na początku sierpnia br. Reżyser przedstawił w nim relacje świadków - nie tylko polskich ofiar, ale również niemieckich żołnierzy. "W filmie zawarte są fragmenty słynnego wywiadu z Mathiasem Schenkiem – obywatelem Belgii wcielonym do Wehrmachtu, który jako saper walczył w Warszawie latem 1944 roku. Opowiada on wstrząsające rzeczy, m.in. o paleniu ludzi. W filmie są też wypowiedzi niemieckiego operatora miotacza płomieni" - wymieniał Geremek.
Zwiastun filmu Rafała Geremka "Rzeź Woli"
Film przedstawia też powojenną historię Heinza Reinefartha, głównego wykonawcy zbrodni na Woli, który nigdy nie został pociągnięty do odpowiedzialności za to, co zrobił w Warszawie. Jako działacz partii Blok Wszechniemiecki - Związek Wypędzonych ze Stron Ojczystych i Pozbawionych Praw przez wiele lat był chroniony przez władze. W 1951 r. został burmistrzem Westerlandu – jednego z najbardziej luksusowych uzdrowisk na wyspie Sylt na Morzu Północnym, w pobliżu granicy niemiecko-duńskiej. Stanowisko to piastował przez 16 lat.
"Wybrałem się na wyspę Sylt, gdzie w miasteczku Westerland Reinefarth pełnił funkcję burmistrza w latach 50. i 60. Dzisiejsi mieszkańcy znają jego historię i muszę powiedzieć, że stanęli na wysokości zadania. Na ratuszu, gdzie urzędował Reinefarth, umieścili tablicę przepraszającą mieszkańców Warszawy i prośbę o wybaczenie" - powiedział Geremek, dodając jednak, że część mieszkańców Westerlandu nadal nie przyjmuje do wiadomości prawdy o tym, kim był Reinefarth.
Najpoważniejsza próba rozliczenia Reinefartha miała miejsce w latach 60. XX w., gdy prokuratura w Flensburgu wszczęła postępowanie w jego sprawie. Prokuratorzy niemieccy ocenili jednak, że "nie da się obalić stwierdzenia Reinefartha, że - podobnie jak żołnierze jego sztabu przesłuchani w charakterze świadków - nic nie widział ani nie słyszał, jeśli chodzi o masowe egzekucje przeprowadzone na tyłach za linią walki i niezależnie od działań wojennych". Sprawę umorzono.
Wicedyrektor Muzeum Powstania Warszawskiego Dariusz Gawin, który po projekcji filmu wziął udział w dyskusji na temat zbrodni powiedział PAP, że słowo "rzeź" w odniesieniu do zbrodni na Woli jest nieadekwatne. "To słowo przyjęło się już w języku polskim, ale budzi skojarzenia z orientalnymi rzeziami, z jakimś pandemonium i okrucieństwem, tymczasem zbrodnia na Woli jest jednym z najbardziej drastycznych przykładów totalitarnej inżynierii" - powiedział Gawin, przypominając, że ustny rozkaz Adolfa Hitlera wydany tuż po wybuchu powstania był w pełni świadomą decyzją o zagładzie miasta i miliona żyjących w nim osób.
Rozkaz Hitlera brzmiał: "Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią"; jego słowa przekazał podległym jednostkom Reichsfuehrer SS Heinrich Himmler.
Piotr Gursztyn: rzeź Woli była przemysłowym ludobójstwem
Dziennikarz Piotr Gursztyn, autor książki "Rzeź Woli. Zbrodnia nierozliczona", a obecnie dyrektor TVP Historia, który również wziął udział w dyskusji zapewnił w rozmowie z PAP, że film będzie często pokazywany w różnych kanałach telewizji publicznej. Podkreślił też, że jednym z sukcesów podczas realizacji filmu okazało się dotarcie do archiwalnych relacji świadków, którzy o tym, co się działo na Woli na początku sierpnia 1944 r. opowiadali w latach 60. i 70.
"Pamięć o tym, co Niemcy zrobili w Warszawie była wówczas jeszcze świeża. Poza tym to, co widzieli na Woli zapamiętywali jako osoby dorosłe, a nie dzieci, co pozwala nam dzisiaj na dużo dokładniejsze zrekonstruowanie wydarzeń" - zwrócił uwagę Gursztyn.
W niedawnej rozmowie z PAP Gursztyn zwrócił też uwagę, że zbrodnia na Woli była najbardziej krwawa tam, gdzie nie toczyły się żadne walki z powstańcami. Podkreślił też, że niemieccy politycy powinni bardziej angażować się w składanie hołdu ofiarom. Do tej pory najwyższym przedstawicielem władz niemieckich, który prosił o przebaczenie za to, co stało się na Woli w pierwszych dniach sierpnia 1944 r. była burmistrz Westerlandu Petra Reiber.
Rzeź mieszkańców stołecznej Woli trwała od 5 do 7 sierpnia 1944 r. W masowych egzekucjach zginęło - według różnych szacunków - od 40 do 60 tys. mieszkańców dzielnicy. Ludność była rozstrzeliwana, a ciała zabitych palono. Eksterminacja na dużą skalę zakończyła się 7 sierpnia, jednak w mniejszym stopniu trwała aż do 12 sierpnia, kiedy gen. Erich von dem Bach-Zelewski wydał zakaz mordowania ludności cywilnej. (PAP)
autor: Norbert Nowotnik
edytor: Agata Zbieg
nno/ agz/
